حمام چهارفصل اراک | حمام تاریخی با 4 بخش مجزا و دیدنی

حمام چهارفصل اراک، یک بنای تاریخی برجسته در قلب شهر اراک است که با چهار بخش مجزا، از جمله قسمتی اختصاصی برای اقلیت های مذهبی، داستانی از همزیستی و معماری خیره کننده دوران قاجار را روایت می کند. این حمام که امروزه به موزه ای پربار تبدیل شده، نه تنها به دلیل وسعت و زیبایی اش، بلکه به خاطر نقوش کاشی کاری با طرح چهار فصل و تاریخچه الهام بخش ساختش، شهرتی فراگیر یافته است. این بنا شاهدی زنده بر تاریخ و فرهنگ غنی ایران زمین است که هر بیننده ای را به تأمل وا می دارد.

در میان هیاهوی زندگی شهری اراک، گنجینه ای نهفته در انتظار کشف است؛ بنایی که قدمت آن به اواخر دوره قاجار بازمی گردد و همچون نگینی درخشان، هنر، تاریخ و سخاوت را به نمایش می گذارد. حمام چهارفصل، فراتر از یک سازه، روایتی از گذشته این سرزمین است که با هر قدم در راهروها و فضاهای داخلی آن، برگ هایی از دفتر تاریخ ورق می خورد. از کاشی کاری های خیره کننده تا داستان های پنهان در پس هر آجر، این بنا تجربه ای بی نظیر از سفر به گذشته را برای بازدیدکنندگان به ارمغان می آورد. این مقاله تلاشی است برای کشف این دنیای پنهان و آشکار ساختن گوشه های پنهان

حمام چهارفصل اراک کجاست و چگونه به آن دسترسی پیدا کنیم؟

سفری به اراک و بازدید از حمام چهارفصل اراک، با شناخت دقیق موقعیت مکانی و راه های دسترسی به آن آغاز می شود. این اثر ملی ارزشمند در قلب شهر، در استان مرکزی، اراک، ضلع شرقی خیابان شهید دکتر بهشتی، حد فاصل میدان هفت تیر و میدان شهدا واقع شده است. این موقعیت مرکزی، دسترسی به حمام را برای بازدیدکنندگان بسیار آسان می کند.

برای کسانی که با وسایل حمل و نقل عمومی به اراک سفر می کنند، گزینه های متعددی برای رسیدن به این جاذبه تاریخی وجود دارد. ایستگاه های اتوبوس و تاکسی متعددی در نزدیکی میدان باغ ملی و میدان هفت تیر قرار دارند که تنها با چند دقیقه پیاده روی می توان به حمام چهارفصل رسید. رانندگان تاکسی نیز به خوبی این مکان را می شناسند و می توانند به راحتی مسافران را به مقصد برسانند.

بازدیدکنندگانی که با خودروی شخصی قصد بازدید دارند، می توانند در خیابان های اطراف به دنبال جای پارک مناسب باشند. قرار گرفتن حمام چهارفصل در بافت تاریخی و مرکزی شهر اراک، این امکان را فراهم می آورد که پس از بازدید از این بنا، به راحتی بتوان به دیگر جاذبه های نزدیک مانند بازار تاریخی اراک یا خانه های قدیمی دوره قاجار دسترسی پیدا کرد. گویی حمام، نقطه آغازی برای کاوش در دل تاریخ و فرهنگ این شهر است.

سفری در زمان: تاریخچه و داستان های ناگفته حمام چهارفصل اراک

قدم گذاشتن در مسیر تاریخ حمام چهارفصل اراک، به معنای ورود به روایتی دلنشین از سخاوت، معماری و همزیستی است که در اواخر دوران قاجار شکل گرفته است. این بنا تنها یک حمام ساده نیست؛ بلکه صفحه ای زنده از تاریخ اجتماعی و فرهنگی اراک به شمار می رود.

بانی خیر و انگیزه والا

داستان حمام تاریخی اراک با نام بلندآوازه

معماری بی نظیر حمام چهارفصل: بزرگترین حمام تاریخی ایران

وقتی سخن از معماری حمام چهارفصل به میان می آید، در واقع از یکی از برجسته ترین نمونه های معماری دوره قاجار و بزرگترین حمام تاریخی ایران صحبت می شود. این بنا، با وسعت خیره کننده و طراحی هوشمندانه خود، نمادی از نبوغ معماران ایرانی در گذشته است.

ابعاد و نقشه کلی بنا

حمام چهارفصل اراک با مساحتی بالغ بر ۱۶۰۰ متر مربع، عنوان بزرگترین حمام ایران را به خود اختصاص داده است. این وسعت، امکان ایجاد چهار بخش مجزا را فراهم آورده که هر یک کاربری خاص خود را داشته اند. بنا دارای چهار ورودی اصلی است که هر کدام به دالان ها و فضاهای هشتی شکل منتهی می شوند و از آنجا بازدیدکنندگان به بخش های مختلف حمام هدایت می شوند.

کاوش در بخش های مختلف حمام

ساختار کلی حمام از راهروهای ورودی، سربینه ها (رختکن ها)، گرمخانه ها، خزینه ها و تون یا گلخن تشکیل شده است. هر یک از این فضاها با ظرافت و دقت خاصی طراحی شده اند تا هم کاربری خود را به بهترین شکل ایفا کنند و هم زیبایی بصری خیره کننده ای داشته باشند:

• سربینه مردانه: این بخش، نقطه ی اوج تزئینات حمام و دلیل اصلی نامگذاری آن است. فضایی هشت ضلعی نامنظم با هشت ستون اصلی کاشی کاری شده که گنبد بلند و پرابهت آن را بر دوش می کشند. نقوش کاشی کاری با طرح های عربی و صحنه های تاریخی، از جمله نقاشی های کاشی کاری حمام چهارفصل با مضمون چهار فصل سال، در این قسمت خودنمایی می کنند.
• سربینه زنانه: در بخش زنانه، سربینه ای با گنبد یکپارچه و بدون ستون به چشم می خورد که نشان دهنده تبحر و خلاقیت معماران آن دوره است. این فضای وسیع و دلباز، با تزئینات ظریف خود، حس آرامش و زیبایی را به بازدیدکننده منتقل می کند.
• سربینه اقلیت ها (بخش یهودیان حمام چهارفصل): این بخش جداگانه، که برای اقلیت های مذهبی ساخته شده بود، شامل یک سربینه و گرمخانه خصوصی و عمومی خود است. وجود این قسمت، بر بعد انسانی و سخاوتمندانه بانی حمام تأکید می کند.
• گرمخانه ها: حمام دارای گرمخانه های عمومی و خصوصی در بخش های زنانه و اقلیت ها بود. این فضاها، محل استحمام اصلی محسوب می شدند و دمای آن ها از طریق سیستم گرمایشی پیچیده حمام تنظیم می شد.
• خزینه، آب انبار و تون (گلخن): این اجزا، قلب تپنده سیستم آبرسانی و گرمایشی حمام بودند. خزینه محل نگهداری آب گرم، آب انبار برای ذخیره آب سرد و تون یا گلخن، فضایی برای سوزاندن هیزم و گرم کردن آب خزینه بود.

مهندسی شگفت انگیز: موقعیت و سیستم های حمام

یکی از ویژگی های مهندسی برجسته حمام چهارفصل اراک، قرار گرفتن کف آن حدود ۳ تا ۳.۵ متر پایین تر از سطح خیابان است. این ابتکار نه تنها به عنوان یک عایق حرارتی طبیعی عمل می کرد و به حفظ گرمای حمام کمک می نمود، بلکه استفاده از آب قنات را تسهیل می بخشید و از اتلاف حرارت آن در مسیر جلوگیری می کرد. آب مورد نیاز حمام از طریق سیستم قنات تأمین می شد و با استفاده از تنبوشه های سفالی (لوله های سفالی)، به تمام بخش ها از جمله حوض صلیبی شکل سنگی سیاه در کف سربینه برای پاشویی، توزیع می گردید. گلخن یا تون حمام، محلی بود که با سوزاندن هیزم و بوته های ورک، آب خزینه اصلی را گرم نگه می داشت و گرمای حاصل از آن نیز به کف حمام منتقل شده و محیط را گرم می کرد.

حمام چهارفصل اراک، با ۱۶۰۰ متر مربع مساحت، نه تنها به عنوان بزرگترین حمام ایران شناخته می شود، بلکه با معماری هوشمندانه خود در استفاده از سیستم آبرسانی قنات و عایق بندی طبیعی، نبوغ مهندسی دوره قاجار را به رخ می کشد.

مصالح به کار رفته در بنا

در ساخت این بنای عظیم و پایدار، از مصالحی استفاده شده است که علاوه بر دوام، زیبایی را نیز به ارمغان آورده اند. آجر و ملات گچ و آهک برای سقف ها (با طرح گنبد طاقی)، سنگ های سیاه، ملات آهک و ساروج برای کف، و ورقه مسی یکپارچه در کف خزینه اصلی آب گرم، از جمله این مصالح هستند. این ترکیب، به حمام استحکامی بی نظیر و ظاهری دلپذیر بخشیده است که تا به امروز پابرجا مانده است.

ضیافت رنگ و نقش: تزئینات هنری حمام چهارفصل

ورود به حمام چهارفصل اراک، مانند قدم گذاشتن به یک گالری هنری است که در آن، هنر کاشی کاری به اوج خود رسیده است. تزئینات هنری این حمام، حکایت از ذوق سرشار هنرمندان دوره قاجار دارد و چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند.

هنر کاشی کاری ایرانی

در سراسر حمام تاریخی اراک، انواع هنر کاشی کاری ایرانی به زیبایی به کار رفته است. کاشی کاری حمام چهارفصل، شامل سه نوع اصلی است که هر کدام جلوه ای خاص به بنا بخشیده اند:

• کاشی هفت رنگی: این نوع کاشی، با رنگ های زنده و طرح های متنوع خود، فضایی پویا و شاداب ایجاد کرده است.
• کاشی معرق: کاشی معرق با قطعات کوچک کاشی که به دقت در کنار هم چیده شده اند، طرح های پیچیده و ظریفی را خلق کرده و حس عمق و شکوه به فضا بخشیده است.
• کاشی معقلی: این نوع کاشی کاری که بیشتر بر اساس خطوط هندسی و حروف بنایی است، زیبایی سادگی و قدرت فرم را به نمایش می گذارد.

نقش مایه ها و داستان پردازی ها

نقوش به کار رفته بر روی کاشی ها، یک دائرةالمعارف تصویری از فرهنگ، طبیعت و حیات اجتماعی دوران قاجار است. هر نگاهی به دیوارها، داستانی را روایت می کند:

• نقوش انسانی: تصاویری از نظامیان و افرادی با پوشش دوره قاجار، گویی لحظاتی از زندگی روزمره آن دوران را جاودانه کرده اند.
• حیوانات: صحنه های پرکشش مبارزه شیر با اژدهای چند سر، نبرد شیر و گاو، و پرندگان آرام بر روی شاخه های درختان، جلوه هایی از طبیعت و اساطیر را به حمام آورده اند.
• گیاهان: انواع گل و بوته، پیچک ها، درختان انگور، سرو و صنوبر، با ظرافت و تنوع بی نظیر، حسی از سرسبزی و حیات را به فضا تزریق کرده اند.
• مناظر طبیعی: تصاویری از رودخانه ها، چشمه ها و چشم اندازهای شکارگاه، طبیعت بکر ایران را به داخل حمام کشانده اند.

پالت رنگی چشم نواز

پالت رنگی غالب در کاشی کاری های حمام، ترکیبی دلنشین و هارمونیک از رنگ های زرد، لاجوردی، فیروزه ای، سفید، سبز، خاکستری، قرمز و نارنجی است. این رنگ ها، با ترکیب هوشمندانه خود، فضایی دلنشین و در عین حال پرشکوه را آفریده اند که همچنان پس از سال ها، جذابیت خود را حفظ کرده است.

علاوه بر کاشی کاری، گچ بری ها و نقاشی های دیواری با نقوش برجسته و صحنه های تاریخی در سربینه ها نیز به غنای هنری این بنا افزوده اند و آن را به یک اثر هنری تمام عیار تبدیل کرده اند.

موزه حمام چهارفصل: گنجینه ای از باستان شناسی و مردم شناسی

امروزه حمام چهارفصل اراک، فراتر از یک بنای تاریخی، به یک موزه جامع تبدیل شده است که با دو بخش اصلی باستان شناسی و مردم شناسی، پنجره ای به گذشته های دور و نزدیک ایران می گشاید. این تحول، به حفظ و نمایش گنجینه های ارزشمند این سرزمین کمک شایانی کرده است.

بخش باستان شناسی و کشفیات منحصر به فرد

در بخش باستان شناسی موزه چهارفصل اراک، اشیائی به نمایش گذاشته شده اند که قدمت آن ها به هزاران سال پیش بازمی گردد و روایتگر تاریخ پرفراز و نشیب این فلات هستند:

• اسکلت انسان ۷۵۰۰ ساله: شاید شاخص ترین شیء در این موزه، اسکلت یک انسان با قدمت ۷۵۰۰ سال است که از تپه سرسختی شازند کشف شده است. این اسکلت، نه تنها یکی از قدیمی ترین بقایای انسانی در ایران است، بلکه شواهدی ارزشمند از زندگی در دوران پیش از تاریخ منطقه را فراهم می آورد.
• اشیای تپه ذلف آباد فراهان: مجموعه ای از اشیای به دست آمده از کاوش های منطقه باستانی ذلف آباد فراهان، شامل ظروف سفالی و ابزار آلات، که جنبه های مختلف زندگی جوامع کهن را نشان می دهد.
• محراب تاریخی مسجد جامع ساوه: یک محراب باستانی با قدمت دوره سلجوقی که از مسجد جامع ساوه به این موزه منتقل شده است، نمادی از هنر اسلامی و معماری دوران سلجوقی است.
• سکه ها: مجموعه ای غنی از سکه های مربوط به دوره های مختلف تاریخی، از دوران پیش از اسلام تا قاجار، که سیر تحولات اقتصادی و حکومتی ایران را منعکس می کند.
• ظروف سفالی و ابزار آلات: انواع تنگ های سفالی، کاسه، خمره، پیمانه، ابزار آلات کشاورزی و دفاعی که هر کدام سرنخی از زندگی، مهارت ها و فناوری های مردمان گذشته هستند.

بخش مردم شناسی و بازتاب زندگی گذشته

بخش مردم شناسی موزه مردم شناسی اراک، که عمدتاً در فضاهای سربینه زنانه و مردانه حمام برپا شده است، به بازسازی و نمایش آداب و رسوم، فرهنگ و سبک زندگی مردمان اراک و استان مرکزی در ادوار گذشته می پردازد. در این بخش، تلاش شده است تا با استفاده از پیکره ها و اشیای واقعی، حس زندگی در دوران گذشته به بازدیدکنندگان منتقل شود:

• عقدنامه ها و نسخ خطی: مجموعه ای از عقدنامه های دوره قاجار، کتاب ها و نسخ خطی که نمادی از سواد، فرهنگ و مسائل اجتماعی آن زمان هستند.
• ظروف مسی و قلم زنی: نمونه هایی از ظروف مسی و هنر قلم زنی که نشان دهنده صنایع دستی و ذوق هنری مردم در گذشته بود.
• لوازم ریسندگی و اسباب قدیمی حمام: ابزارهایی که در زندگی روزمره و به خصوص در حمام های عمومی مورد استفاده قرار می گرفتند، تصویر روشنی از فعالیت ها و تکنولوژی های آن زمان ارائه می دهند.
• پیکره های مردم شناسی و مجسمه های مومی: ده ها پیکره و مجسمه مومی که آداب و رسوم، پوشش و صحنه هایی از زندگی روزمره و حضور در حمام را بازسازی کرده اند. این مجسمه ها به بازدیدکننده کمک می کنند تا خود را در آن زمان و مکان تصور کرده و تجربه ملموس تری از گذشته کسب کند.

در مجموع، موزه حمام چهارفصل یک تجربه کامل فرهنگی و تاریخی است که نه تنها معماری بی نظیر یک حمام قدیمی را به نمایش می گذارد، بلکه با گنجینه های باستان شناسی و مردم شناسی خود، دریچه ای به گذشته پربار این سرزمین می گشاید.

راهنمای بازدید از حمام چهارفصل: برنامه ریزی سفر به اراک

برای آن دسته از افرادی که قصد بازدید از این گنجینه تاریخی را دارند، اطلاع از جزئیات سفر و برنامه ریزی دقیق، تجربه ای دلپذیرتر را به ارمغان می آورد. حمام چهارفصل اراک آماده پذیرایی از علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ ایران است.

ساعات و هزینه بازدید

ساعات بازدید حمام چهارفصل اراک معمولاً از ساعت ۹ صبح تا ۷ عصر در تمامی روزهای هفته است؛ با این حال، همیشه توصیه می شود قبل از برنامه ریزی سفر، با تماس با موزه یا بررسی وبسایت های معتبر گردشگری، از ساعات دقیق و به روز بازدید اطمینان حاصل شود، زیرا ممکن است این ساعات دچار تغییر شوند. بلیط حمام چهارفصل اراک نیز معمولاً با هزینه اندکی برای بازدیدکنندگان داخلی و خارجی قابل تهیه است که برای اطلاع از قیمت روز، بهتر است در زمان بازدید استعلام شود.

پیشنهاد می شود برای گشت و گذار کامل و لذت بردن از تمام بخش های موزه و معماری حمام، حداقل ۱ تا ۲ ساعت زمان در نظر گرفته شود. این مدت زمان فرصت کافی را برای دقت در جزئیات کاشی کاری ها، آشنایی با اشیای موزه و غرق شدن در فضای تاریخی فراهم می آورد.

بهترین زمان سفر و نکات عملی

بهترین زمان بازدید از اراک و به تبع آن، حمام چهارفصل، فصول بهار و تابستان است. شهر اراک به دلیل قرار گرفتن در منطقه ای کوهستانی، زمستان های سردی دارد. بنابراین، از اواسط بهار تا اواخر تابستان، با آب و هوای معتدل تر و دلپذیرتر، فرصت بهتری برای لذت بردن از سفر و گشت و گذار در شهر فراهم می شود.

بازدید از حمام چهارفصل اراک در فصول بهار و تابستان، با آب و هوای دلپذیر شهر، تجربه ای فراموش نشدنی از سفر در زمان را رقم می زند. فرصت عکاسی از جزئیات معماری و اشیای موزه را از دست ندهید.

از نکات عملی برای بازدیدکنندگان، می توان به امکان عکاسی در اکثر بخش های موزه اشاره کرد که فرصت خوبی برای ثبت خاطرات و جزئیات زیبای بنا فراهم می آورد. همچنین، ممکن است در برخی ایام سال، راهنمایان تور محلی یا سیستم های صوتی توضیحات لازم را برای بازدیدکنندگان ارائه دهند که می تواند به درک عمیق تر تاریخ و معماری حمام کمک کند.

اراک گردی پس از بازدید: جاذبه های نزدیک حمام چهارفصل

پس از تجربه ی دلنشین در حمام چهارفصل اراک، فرصت مناسبی است تا برنامه اراک گردی خود را ادامه دهید و از دیگر جاهای دیدنی اراک در نزدیکی این بنا بازدید کنید. موقعیت مرکزی حمام چهارفصل، دسترسی به بسیاری از جاذبه های فرهنگی، تاریخی و حتی مراکز خرید را آسان می سازد.

اماکن تاریخی و فرهنگی

در فاصله نزدیکی از حمام چهارفصل، گنجینه های دیگری از تاریخ و فرهنگ اراک قرار دارند که می توانند مکمل سفر شما باشند:

• باغ ملی اراک: تنها حدود ۱۸۰ متر با حمام چهارفصل فاصله دارد. فضایی سرسبز و دلنشین برای قدم زدن و استراحت.
• خانه خاکباز (موزه مفاخر و رستوران سنتی): این خانه تاریخی که به زیبایی مرمت شده، اکنون میزبان موزه مفاخر اراک و یک رستوران سنتی است. بازدیدکنندگان می توانند در محیطی تاریخی، از غذاهای محلی لذت ببرند و با چهره های برجسته اراک آشنا شوند.
• کلیسای مسروپ مقدس اراک: با فاصله تقریبی ۹۰۰ متر، این کلیسا نمادی از همزیستی ادیان در اراک است و معماری خاص خود را به نمایش می گذارد.
• مدرسه سپهداری: حدود ۱.۷ کیلومتر با حمام فاصله دارد و از بناهای تاریخی و آموزشی مهم اراک به شمار می رود.
• خانه صنایع دستی حسن پور: با فاصله ۱.۷ کیلومتر، محلی برای آشنایی با هنر و صنایع دستی منطقه و خرید سوغاتی است.
• بازار تاریخی اراک: این بازار بزرگ و سرپوشیده، خود دنیایی از تاریخ، معماری و زندگی شهری است که در نزدیکی حمام چهارفصل قرار دارد و با قدم زدن در آن می توان حس و حال گذشته را تجربه کرد.

مراکز خرید و تفریحی

برای آن دسته از بازدیدکنندگانی که به دنبال مراکز خرید یا فضاهای تفریحی هستند، گزینه های زیر در دسترس هستند:

• مرکز خرید امیرکبیر: حدود ۸۵۰ متر فاصله دارد و برای خرید و گذراندن وقت مناسب است.
• مرکز خرید گلستان و مرکز خرید جلالی: این مراکز خرید نیز در فاصله کمی از حمام قرار دارند و می توانند برای تفریح و خرید مورد توجه قرار گیرند.

رستوران ها و کافه های اطراف

پس از گشت و گذار، انتخاب یک مکان مناسب برای صرف غذا یا نوشیدن یک فنجان چای، خستگی را از تن به در می کند. در اطراف حمام چهارفصل اراک، رستوران ها و کافه های متعددی وجود دارند که انواع غذاهای سنتی و مدرن را ارائه می دهند و می توانند تجربه آشپزی دلنشینی را به سفر شما اضافه کنند.

اقامت در اراک: معرفی هتل ها و مهمانپذیرهای نزدیک حمام چهارفصل

برای گردشگرانی که قصد دارند اقامت دلپذیری در اراک داشته باشند و به حمام چهارفصل اراک نزدیک باشند، گزینه های متنوعی از اقامتگاه ها وجود دارد. انتخاب محلی برای استراحت با توجه به بودجه و ترجیحات شخصی، بخش مهمی از برنامه ریزی سفر است.

در ادامه به معرفی برخی از هتل ها و مهمانپذیرهای نزدیک به موزه چهارفصل اراک پرداخته می شود تا بازدیدکنندگان بتوانند با آگاهی بیشتری، محل اقامت خود را انتخاب کنند:

• مهمانپذیر توحید: با فاصله تقریبی ۴۰۰ متر از حمام چهارفصل، یک گزینه اقتصادی و نزدیک به شمار می رود.
• خانه معلم: حدود ۱.۷ کیلومتر فاصله دارد و برای فرهنگیان و خانواده ها گزینه ای مناسب است.
• هتل زاگرس اراک: با فاصله تقریباً ۱.۹ کیلومتر، یکی از هتل های شناخته شده شهر است که امکانات خوبی را ارائه می دهد.
• مهمانسرای گردو: در حدود ۳ کیلومتری حمام چهارفصل قرار دارد و می تواند انتخابی برای اقامتی آرام باشد.
• هتل امیرکبیر اراک: با فاصله ۶.۱ کیلومتر، یکی از هتل های بزرگتر و با امکانات بیشتر در اراک است که اگرچه کمی دورتر است، اما دسترسی به آن با وسایل حمل ونقل امکان پذیر است.

همواره توصیه می شود قبل از سفر، اطلاعات مربوط به رزرو، قیمت و امکانات اقامتگاه ها را به صورت آنلاین یا از طریق تماس مستقیم بررسی کرده تا از داشتن اقامتی راحت و بی دغدغه اطمینان حاصل شود.

حمام چهارفصل اراک بیش از یک بنای تاریخی، نمادی از روحیه همزیستی، هنر بی بدیل و غنای فرهنگی ایران است. این گنجینه قاجاری، با معماری خیره کننده، کاشی کاری های دلنشین و داستان های الهام بخش از سخاوت بانی خود، حاج محمدابراهیم خوانساری، هر بازدیدکننده ای را به سفری عمیق در دل تاریخ دعوت می کند. تبدیل شدن این حمام به موزه باستان شناسی و مردم شناسی، فرصتی بی نظیر برای لمس گذشته و آشنایی با هزاران سال تمدن این سرزمین فراهم آورده است. بازدید از این اثر ملی، نه تنها تجربه ای فرهنگی و آموزشی است، بلکه یادآوری اهمیت حفظ میراث گرانبهای کشورمان برای نسل های آینده محسوب می شود. سفر به اراک بدون دیدن حمام چهارفصل، سفری ناتمام خواهد بود؛ این بنا با تمام جزئیاتش، گویای تاریخ و فرهنگ مردمان این دیار است.