میکرو بلاگرهای اقتصادی در کمین جیب مردم

میزان آسیب پذیری فالوورها از مشاوره های عمدتا غلط و کانالیزه شده و جهت دار بلاگرهای اقتصادی در ایران بیش از دنیا بوده است. دلیل این امر هم عدم تمایل ایرانیان به استفاده از نهادهای مالی و مشاوره ای برای سرمایه های خرد و تمایل به سرمایه گذاری مستقیم و فردی به جای سپردن منابع به صندوق های سرمایه گذاری است.

به گزارش آسیاننت، فرهیختگان نوشت: در چند سال اخیر و علی الخصوص از زمان شیوع پاندمی کرونا، زیست مردم بیش از پیش با سوشال مدیا گره خورد. در روزهایی که کسب وکارها یکی یکی در حال تعطیلی بودند و بعضا کارمندان خانه نشین می شدند، همه به دنبال راهی برای نجات خود می گشتند. در همان زمان بود که پدیده بلاگری، به عنوان یک پدیده نو بیش از پیش جدی شد، زیرا بلاگری اقتصادی بخشی از این اکوسیستم را تشکیل می داد.

طی سال های اخیر و به ویژه پس از شیوع کرونا در جهان، مردم به واسطه تسهیلات بانکی و کمک های دولتی که می گرفتند یا به واسطه پس اندازی که در دوره خانه نشینی عاید آنها شد (ذخیره منابع به دلیل محدودیت سفر و مسافرت) بیش از پیش احساس نیاز به سرمایه گذاری را احساس کردند. در این شرایط، در کنار اقتصادخوانده ها و متخصصان حوزه های مالی، سیل انبوهی از بلاگرهای اقتصادی نیز پیدا شدند که گرچه تحصیلات عالی در زمینه اقتصاد و حوزه های مالی نداشتند اما اقدام به تولید انبوهی از مطالب در حوزه سرمایه گذاری در بازار دارایی ها کردند. کارشناسان حوزه های اقتصاد و مالی می گویند این وضعیت مختص ایران نبوده و در دنیا نیز با شدت کمتری وجود داشته و حتی چهره هایی مانند ایلان ماسک نیز از این فضا سوءاستفاده های خود را کرده اند، اما با این تفاوت که میزان آسیب پذیری فالوورها از مشاوره های عمدتا غلط و کانالیزه شده و جهت دار بلاگرهای اقتصادی در ایران بیش از دنیا بوده است.

دلیل این امر هم عدم تمایل ایرانیان به استفاده از نهادهای مالی و مشاوره ای برای سرمایه های خرد و تمایل به سرمایه گذاری مستقیم و فردی به جای سپردن منابع به صندوق های سرمایه گذاری است. آرش صفری، پژوهشگر بازارهای مالی و مهدی دولت، فعال اقتصادی در گفت وگو با مردم می گویند گرچه بلاگرهای اقتصادی بعضا به سواد مالی مردم هم افزوده اند اما هر دو متفق القولند که فعالیت بلاگرهای کم سواد و سودجو می تواند آسیب های جدی به سرمایه های مردم و تقویت بخش های غیرمولد وارد کند. به گفته این کارشناسان، بهترین پروتکل برای کاهش آسیب های ناشی از فعالیت بلاگرهای اقتصادی، تقویت سواد مالی جامعه و فرهنگ سازی برای استفاده مردم از روش های غیرمستقیم سرمایه گذاری است.

پدیده ای که از دل کرونا متولد شد
آرش صفری، پژوهشگر بازارهای مالی در گفت وگو با «فرهیختگان» درباره تاثیر بلاگرهای اقتصادی در رفتار سرمایه گذاری مردم اظهار داشت: «در 10 تا 12 سال اخیر که فضای مجازی و سوشال مدیا در دنیا و ایران پررنگ شده تاثیرات، ضریب نفوذ و ضریب استفاده جامعه و رسانه از طریق فضای مجازی بسیار بالا رفته است. اوج رفتارهای موثر بر بازارهای سرمایه گذاری توسط بلاگرها در دوران شیوع پاندمی کرونا مشاهده می شد، یعنی زمانی که ضریب نفوذ اینترنت و فضای مجازی بین سال های 2019 تا 2022 شدت یافت. در آن زمان به واسطه تعطیلی کسب وکارها تمایل به سرمایه گذاری، ترید و دریافت سیگنال نه تنها در ایران بلکه در همه جای دنیا افزایش پیدا کرد که این موضوع در انتهای سال 98 و ابتدای سال 99 در ایران رخ داد. یکی از دلایل جدی ورود مردم به این عرصه فضای مجازی و فعالیت بلاگرها بود. در دنیای امروز روزنامه ها در حال پارادایم شیفت هستند و مردم بیشتر تمایل دارند از طریق تلفن همراه و سوشال مدیا محتواها را دنبال کنند و محتوای خود را بارگذاری کنند. این محتواها کاملا آزادانه و بدون نظارت جدی و حتی بدون اینکه تخصص افراد به اثبات برسد یا دارای مدرک مالی خاصی باشند در هر حوزه ای منتشر می شود.»

سبقت انسان رسانه ها از رسانه های رسمی

صفری در ادامه گفت: «امروز ممکن است یک بلاگر با بازدیدهای میلیونی و با لایک های چند صد هزارتایی از یک رسانه یا اخبار رسمی بیشتر دیده شود. این امر سبب می شود بلاگرهای اقتصادی بتوانند به ذهن مردم سمت و سو بدهند؛ این تاثیر در بازارهای مختلف متفاوت است. به طور مثال اگر بازار سرمایه و کریپتوکارنسی را از یکدیگر جدا کنیم تا حدودی سازمان بورس و دولت تلاش کردند با اعمال تنبیهات و اعمال قانون که در بورس هم وجود دارد و همچنین تشکیل کمپین ها به فعالیت فضای مجازی سر و سامان بدهند. در این شرایط اگر شخصی سیگنال دهی خلاف واقع انجام می داد یا به صورت علنی کلاهبرداری می کرد توسط سازمان بورس رصد و حتی کدها و حساب های کاربری تعدادی از این افراد بسته می شد. در کریپتوکارنسی، بازار بسیار آزادتر از بازار سرمایه است. دولت در آن نقشی ندارد، فضا بسیار پیچیده تر است و متمرکز نیست و فضا برای فعالیت بلاگرها بسیار راحت تر است. هنوز مکانیسمی در دنیا برای پدیده بلاگری و اینفلوینسری تبیین نشده است و هنوز بسیاری از دولت ها نمی دانند چگونه باید با این موضوع نو برخورد کنند.»

از ایلان ماسک تا ترامپ

آرش صفری تکمیل کرد: «در دنیا می بینیم که برخی افراد مانند ایلان ماسک با یک سیگنال در توییتر شخصی خود می توانستند یک ارزی مانند دوج کوین را به شدت جابه جا کنند و پامپ و دامپ رخ می داد. ترامپ، به عنوان یکی از فعال ترین رییس جمهورهای تاریخ ایالات متحده با صحبت های خود تاثیر شگرفی در بازار سرمایه به جا می گذاشت. در بازار کریپتو نیز مارک سیلور با یک توییت نرخ بیت کوین را جابه جا می کرد. این تاثیرات قابل کتمان نیست. در بازارهای بزرگ تر که حجم آن بیشتر است رسانه هایی مانند بلومبرگ، جی پی مورگان تاثیرات بیشتری بر بازارها دارند تا یک تک بلاگر اما در بازارهای کوچک تر مثل بازار کریپتو افراد با قد و قواره کوچک تر می توانند تاثیرات جدی تری به جا بگذارند.»

بالاترین تاثیر بلاگرها روی نسل Z است

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: «در طرف دیگر ماجرا باید توجه داشت که برخی افراد حتی برای جلب نظر و توجه مخاطب راضی هستند به مردم به صورت رایگان آموزش بدهند. همچنین برخی بلاگرها با تولید محتوا در فضای مجازی سواد مالی مردم را افزایش داده اند به گونه ای که سواد مالی مردم قابل قیاس با چند سال گذشته نیست. مخاطب می تواند با یک سرچ ساده در بازار رقابتی جلب فالوور و کمی هوشمندی سواد مالی و اقتصادی خود را افزایش دهد و محتواهای خوب و فاخر نیز پیدا کند. تاثیر این بلاگرها روی نسل های متفاوت نکته حایز اهمیتی است. من فکر می کنم بالاترین تاثیر بلاگرها روی نسل Z است و به همین دلیل تاثیر زیادی در جهت دهی به بازار کریپتو دارند. به نظر می رسد سایر نسل ها تاثیرات کمتری از این موضوع می گیرند.»

مکانیسم برخورد با بلاگرهای متخلف

صفری درباره مکانیسم های برخورد با تخلفات بلاگرها عنوان کرد: «آنچه امروز می تواند به بهبود اوضاع کمک کند مکانیسم های پلتفرم هایی است که بلاگرهای اقتصادی در ذیل آن فعالیت می کنند. پلتفرم ها این امکان را فراهم کرده اند که اگر یک بلاگر کلاهبرداری می کند، از این راه اخاذی می کند یا یک فرآیند پانزی را دنبال می کند با بلاک و ریپورت کردن آن شخص به پلتفرم اطلاع می دهیم و می توانیم بستر فعالیت آن شخص را از او بگیریم. این مکانیسم بسیار به مکانیسم بازار آزاد نزدیک است و خود کاربر و مشتری می تواند از این طریق بهتر از دولت به کنترل فعالیت این افراد کمک کند و در این فضای باز و آزاد که مشخص نیست آیا افراد گواهینامه یا تحصیلات مرتبط دارند یا از محل خاصی تایید شدند یا خیر، مردم می توانند بهترین کنترل را داشته باشند. در آخر مردم در بلندمدت خلاف واقع عمل نمی کند. در طولانی مدت فعالان اقتصادی که فهم صحیحی از ماجراهای اقتصادی دارند فعالیت می کنند. وظیفه دولت در این زمینه فرهنگ سازی است. دولت می تواند با فرهنگ سازی، نحوه انتخاب آموزش بهتر و ارایه راهکارهایی برای جلوگیری از درگیر شدن مردم در کلاهبرداری و… اقدام کند.»
وی درباره تاثیر برخی بلاگرها در حبابی شدن قیمت ها تکمیل کرد: «قطعا تاثیر می گذارد و نمونه تاثیر آن ایلان ماسک است. در ایران دیدیم به واسطه تشدید رفتار گله ای و خصوصا در بازاری که عمق کمی دارد و سهام و ارزهای دیجیتالی که عمر کمی دارند عملیات سفته بازانه و قیمت سهام را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد. در بلندمدت یک فرد نمی تواند چنین تاثیری به جای بگذارد؛ چراکه همیشه افراد نمی توانند آینده را بفروشند. در یک بازار با در نظر داشتن اینکه اغلب بازارها و عمل سفته بازانه جمع صفر هستند، در آخر همه متوجه می شوند که یک شخص در حال سوءاستفاده از دنبال کنندگان خود است و بازی سیگنال یک بازی همیشگی نیست.»

تفاوت بلاگرهای ایرانی و خارجی

آرش صفری درباره تفاوت تاثیر بلاگرها در ایران در مقایسه با جهان گفت: «علت اصلی این موضوع این است که فرهنگ سرمایه گذاری غیرمستقیم در کشور ما زیاد باب نیست. در سایر کشورها اغلب مردم سهام خود را به صندوق ها، شرکت های بزرگ و سبدگردان ها می دهند و عملا به متخصصان برون سپاری می کنند و متخصصان امر تحت تاثیر بلاگرهای اقتصادی نیستند. در ایران دلیل اصلی پررنگ بودن تاثیر بلاگرها این است که اغلب مردم فکر می کنند خودشان بهتر و به طور مستقیم می توانند دارایی خود را مدیریت کنند و همین امر سبب می شود با تبلیغات وارد فضای سیگنال گرفتن و پیدا کردن سهام شوند. وقتی شما در کشوری زندگی می کنید که چند سال پیاپی 40 درصد تورم دارد و افراد تحت فشار هستند و دایما فقیرتر می شوند مردم بیشتر در تقلای این هستند که بتوانند سرمایه خود را با سوددهی بهتر مدیریت کنند. از سوی دیگر نیز نسل جدی از فرزندان ما، یعنی نسل Z به شغل تریدری و معامله گری علاقه مند شده و به آن ورود کرده اند. این موضوع نیز تمایل به دریافت سیگنال از بلاگرها را تشدید می کند.»
وی در پاسخ به سوالی درباره عمده تاثیرگذاری بلاگرها حسب نوع و حجم سرمایه اظهار داشت: «من فکر می کنم بخش جدی تاثیر بلاگرها روی سرمایه های خرد است؛ چراکه مخاطب این افراد مردم و فالوورهای آنها هستند. بحث اصلی این است که تعدادی از این بلاگرها که قوی هم هستند جذب نهادهای مالی می شوند، عموما مدیران سرمایه گذاری و تحلیلگران شرکت های سرمایه گذاری هستند و سرمایه گذاران بزرگ، نهادی و حقوقی نیز به صورت مستقیم و غیرمستقیم از آنها استفاده می کنند. آن نهاد حقوقی و سرمایه گذاران بزرگ تحلیلگر، بلاگر یا اینفلوینسر خوب و درست را که شاید لزوما تعداد دنبال کننده خیلی بالایی نداشته باشد اما دارای اعتبار باشد را جذب می کند. اگر یک تیم یا مجموعه بخواهد در بازار دست کاری کند، امروز یکی از راه های جدی آن فضای مجازی است.»

تفاوت سرمایه گذاری ایرانیان با دنیا

مهدی دولت، فعال اقتصادی در گفت وگو با «فرهیختگان» تصریح کرد: «در گذشته رسانه ها به شکل امروزی فعالیت نمی کردند، دارای محدودیت بودند و افراد شانس کمی برای حضور در رسانه و ابراز نظرات و تحلیل های خود داشتند. به همین دلیل تریبون رسانه ها بیشتر در اختیار سازمان ها و نهادهای بزرگ بود و جهت دهی به افکار عمومی و پول های خرد بیشتر براساس سلایق، استراتژی و تحلیل های این نهادها شکل می گرفت. امروزه اوضاع این گونه نیست و هر فردی با داشتن یک رسانه شخصی در سوشال مدیا این امکان را دارد که نظرات و تحلیل های خود را به مردم ارایه بدهد و بسته به اقبال فرد، مردم می توانند از تحلیل ها و نظرات او پیروی کنند. در کشورهای بزرگ تر و پیشرفته تر نگاه مردم هم به افراد از طریق رسانه های شخصی است و هم به سازمان ها و نهادهایی که سرویس های مختلف ارایه می دهند و این گونه نیست که مسیر سرمایه گذاری خود را صرفا به یک نهاد یا سازمان خاص بسپارند. سرویس های حال حاضر پیشرفته است و می توان گفت تحلیل های مختلف در قالب مجلات دیجیتال ارایه می شود و مردم می توانند بر این اساس اوضاع را بسنجند. همچنین در همه کشورها بلاگرها حضور دارند و نظرات خود را بیان می کنند اما اوضاع به شکلی که در کشور ما اتفاق افتاده، نیست و تصمیم گیری های مردم بیشتر متکی به نهادهای مالی بزرگ و تاثیرگذار است. در کشورهای بزرگ افراد ثروتمندی وجود دارند که خودشان تا حدودی مرجع هستند و مردم پشت دست خیلی از این افراد مشهور هم بازی می کنند و سرمایه های خود را جاهایی می برند که این افراد در آن حضور دارند. مثال این موضوع وارن بافت است که گاهی پرتفوهای سرمایه گذاری خود را منتشر می کند و در معرض دید مردم قرار می دهد.»

اثر بلاگرها در بازار دارایی ها

دولت ادامه داد: «حباب های قیمتی به دو مدل حباب منفی و مثبت تقسیم می شوند. می توان گفت بازارهای مالی ما به قدری بزرگ است که بلاگرها نمی توانند تاثیرات عمده ای در آن بگذارند. معمولا این افراد می توانند تاثیرات خیلی کوچک و مقطعی به جای بگذارند و بازار را حبابی کنند، اما این حباب خیلی زود تخلیه می شود. در بسیاری از مواقع حبابی شدن قیمت ها به قصد فریب و سوق دادن مردم برای نقد کردن یک دارایی است. برخی از بلاگرها با توجه به حجم دنبال کننده ای که دارند، از سمت نهادهای مختلف به آنها پیشنهاد می شود و سعی می کنند با استفاده از این فرصت بعضا سیگنال های غلط بدهند. اما این موضوع برای همه صادق نیست. افراد بسیار صادقی در این حوزه هستند و فعالیت می کنند. با توجه به اینکه این فضا و شرایط جدید است، مردم به مرور زمان با آن آشنا می شوند. شاخص های اقتصادی ما ارتباطی به رفتار مردم ندارد، رفتار مردم ما دنباله رو شاخص ها و تصمیمات اقتصادی کلانی است که در کشور اتخاذ می شود. من در این باره مردم را مقصر نمی دانم؛ هرچند که شاید علم پایین و بعضا ترس از جاماندن سبب شود مردم ما دست به کارهایی بزنند یا به حرف افرادی گوش بدهند. درنتیجه ممکن برخی از مردم به واسطه تبلیغ سودهای بزرگ یک یا دوبار فریب بخورند و مرتکب اشتباه شوند، اما درنهایت بعد از مدتی خود مردم این افراد را از گردونه خارج می کنند.»

کانالیزه شدن سرمایه ها به بخش غیرمولد

مهدی دولت افزود: «به نظر من نمی توانیم بلاگرها را به حدی بزرگ ببینیم که بگوییم سرمایه های مردم را به بخش های غیرمولد کانالیزه می کنند. به نظر من آن قسمتی که سرمایه را به بخش های غیرمولد کانالیزه می کند نهادها و سازمان های مالی هستند. زمانی که اقتصاد کشور مولد نیست و سود تولید بسیار پایین تر از سود سرمایه گذاری در هر جای دیگری است، پول به سمت بازارهای غیرمولد می رود. بزرگ ترین مقصر هم شاید بانک ها و نهادهای مالی بزرگ باشند که سپرده های مردم را جذب و به بازارهای غیرمولد هدایت می کنند. بلاگرها صرفا در سرمایه های خرد می توانند موثر باشند، شاید از این افراد به عنوان مشاور هم در برخی بنگاه های حقوقی استفاده شود. سرمایه های کلان تا حدی که اطلاع داریم از تیم های تحلیلی استفاده می کنند و شاید بخش کوچکی از آن نهادها یا سازمان های بزرگ از کمک این افراد بهره مند شوند یا از آنها مشاوره دریافت کنند.»

فرهنگ سازی راهگشا خواهد بود

مهدی دولت، در پایان درباره الزام فرهنگ سازی در حوزه مالی یادآور شد: «در کشورهای توسعه یافته تر فعالیت های مشاوره ای شرکت ها به صورت سرویس های متفاوت و متنوع از صندوق های سرمایه گذاری و مجلات تحلیلی مالی، بولتن های دوره ای و فصلی ارایه می شود و مردم بر این اساس از این اطلاعات، مشاوره ها و سرویس ها و خدمات استفاده می کنند و بلاگرها نیز آزادی کامل دارند که نظر خود را بیان کنند. درصورتی که جرم یا خطایی از سوی این افراد رخ بدهد قاعدتا با توجه به قوانین هر کشوری قابل پیگرد قانونی است. با توجه به فضایی که در آن قرار داریم که هنوز فرهنگ سازی برای آن شکل نگرفته، زمان نیاز است تا مردم متوجه ترفندها و شیوه های کلاهبرداری و فریب بشوند. نمی توان پروتکلی برای این فضا ایجاد کرد؛ چراکه هرکسی که دنبال فریب مردم باشد، هرروز شیوه های خود را به روزرسانی می کند. باید بیشتر مردم را به سمت فرهنگ سازی و پیگیری اطلاعات درست سوق داد تا متوجه مضرات سرمایه گذاری های اغواکننده و فریبنده بشوند. بازارها دایما در حال تغییر و به روزرسانی هستند، از این جهت که ابزارها و افراد تغییر می کنند. اگر افراد خود را با این شرایط تطبیق ندهند از بازارها جا می مانند و متضرر خواهند شد.»

انتهای پیام