چگونه مهریه را اجرا بگذاریم

اجرا گذاشتن مهریه فرآیندی حقوقی است که بسیاری از زنان برای احقاق حق قانونی و شرعی خود، به ویژه در شرایط دشوار زندگی مشترک یا هنگام تصمیم به جدایی، با آن مواجه می شوند. این اقدام می تواند از طریق دو مرجع اصلی، یعنی اداره ثبت اسناد و املاک یا دادگاه خانواده، صورت گیرد و هر کدام از این روش ها مراحل، مزایا و محدودیت های خاص خود را دارند. انتخاب مسیر صحیح می تواند تأثیر چشمگیری بر سرعت و نتیجه نهایی مطالبه مهریه داشته باشد.

مهریه، که به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زن در عقد دائم شناخته می شود، پشتوانه ای برای زندگی اوست و از منظر قانون و شرع، مرد مکلف به پرداخت آن است. مطالبه مهریه اغلب در زمان بروز اختلافات جدی در زندگی مشترک، عدم تفاهم، یا تصمیم به طلاق مطرح می شود. در چنین شرایطی، آگاهی از گام های قانونی، مدارک مورد نیاز، هزینه های احتمالی و پیامدهای هر روش، به زن کمک می کند تا با دیدی روشن تر و اطمینان بیشتری برای دریافت حق خود اقدام کند. این فرآیند، هرچند ممکن است پیچیده و زمان بر به نظر برسد، اما با کسب اطلاعات دقیق و جامع، می توان آن را با اثربخشی بیشتری پیگیری کرد و در نهایت به حقوق خود دست یافت.

۱. مهریه چیست و انواع آن کدامند؟ (پایه و اساس مطالبه)

مهریه، مالی است که به موجب عقد ازدواج، مرد به زن تملیک می کند و از لحظه جاری شدن صیغه عقد، زن مالک آن می شود. این حق مالی، هم ریشه ای شرعی دارد که در دین اسلام بر آن تأکید شده و هم از حمایت های قانونی در حقوق ایران برخوردار است. مهریه به عنوان نوعی تضمین برای زن در نظر گرفته می شود و می تواند در طول زندگی مشترک یا پس از جدایی، مورد مطالبه و اجرا قرار گیرد. درک صحیح از ماهیت و انواع مهریه، گام نخست و اساسی برای هرگونه اقدام قانونی در جهت مطالبه آن محسوب می شود. بدون شناخت کافی از این مفاهیم، ممکن است در مراحل بعدی با چالش ها و ابهامات زیادی روبه رو شد.

۱.۱. تعریف مهریه از منظر قانون و شرع: چرا مهریه حق است؟

در شریعت اسلام، مهریه هدیه ای است که مرد به همسر خود تقدیم می کند و نشانه ای از صداقت و تعهد او به زندگی مشترک است. قرآن کریم نیز بر پرداخت مهریه به زنان تأکید فراوان دارد. در قانون مدنی ایران، مهریه را نوعی دین یا بدهی می دانند که از زمان انعقاد عقد بر ذمه مرد قرار می گیرد. این بدان معناست که حتی اگر زندگی مشترک هرگز آغاز نشود یا به طلاق ختم شود، زن حق مطالبه مهریه خود را دارد، مگر اینکه به دلایل شرعی یا قانونی خاصی از آن ساقط شود. مهریه پشتوانه ای مالی برای زن محسوب می شود و به او این امکان را می دهد که در صورت لزوم، استقلال مالی نسبی داشته باشد.

۱.۲. مهریه عندالمطالبه: مفهوم، شرایط و امکان مطالبه در هر زمان

مهریه عندالمطالبه رایج ترین نوع مهریه است و همان طور که از نامش پیداست، زن هر زمان که اراده کند، می تواند آن را از مرد مطالبه کند. این حق، محدود به زمان خاصی نیست و حتی در دوران زندگی مشترک و بدون وقوع طلاق نیز قابل اجراست. اگر زنی مهریه عندالمطالبه داشته باشد، کافی است آن را درخواست کند و مرد موظف به پرداخت است. فرض بر این است که مرد توانایی پرداخت مهریه را دارد و بار اثبات عدم توانایی مالی (اعسار) بر عهده خود مرد خواهد بود. این نوع مهریه به زن قدرت عمل و اختیار بیشتری برای مطالبه حقوق مالی اش می دهد.

۱.۳. مهریه عندالاستطاعه: تفاوت کلیدی با عندالمطالبه و لزوم اثبات تمکن مالی زوج

در مقابل، مهریه عندالاستطاعه نوعی از مهریه است که مطالبه آن منوط به اثبات توانایی مالی مرد است. به عبارت دیگر، زن تنها زمانی می تواند این نوع مهریه را دریافت کند که اثبات کند همسرش توانایی مالی پرداخت آن را دارد. در این حالت، بار اثبات تمکن مالی مرد بر عهده خود زن است. این تفاوت در بار اثبات، یکی از کلیدی ترین نقاط تمایز بین این دو نوع مهریه است و معمولاً فرآیند مطالبه مهریه عندالاستطاعه را پیچیده تر و طولانی تر می کند، چرا که زن باید دارایی ها و وضعیت مالی همسر خود را ردیابی و به مراجع قانونی اثبات کند. این نوع مهریه بیشتر در شرایطی تعیین می شود که طرفین قصد دارند مهریه ای بسیار سنگین را در عقدنامه ثبت کنند، اما در عمل پرداخت آن را به توانایی مالی آتی مرد گره می زنند.

۱.۴. سایر انواع مهریه: با توضیح مختصر

علاوه بر دو نوع اصلی فوق، گاهی مهریه های دیگری نیز در نظر گرفته می شوند، هرچند کمتر رایج هستند:

• مهریه مُسَمّی: مهریه ای است که مقدار و جنس آن در عقدنامه مشخص و معین شده است. اکثر مهریه ها از این نوع هستند.
• مهرالمثل: در صورتی که در عقد دائم مهریه ای تعیین نشده باشد یا تعیین آن باطل باشد، زن می تواند مطالبه مهرالمثل کند. مقدار آن بر اساس شأن زن و عرف و عادات خانوادگی و اجتماعی او تعیین می شود.
• مهرالمتعه: این نوع مهریه زمانی مطرح می شود که در عقد دائم، مهریه ای تعیین نشده و مرد پیش از نزدیکی، همسر خود را طلاق دهد. در این صورت، با توجه به وضعیت مالی مرد، دادگاه مبلغی را به عنوان مهرالمتعه تعیین می کند.

توضیح این مفاهیم به درک جامع تری از موضوع مهریه کمک می کند و برای زنانی که در مراحل مطالبه مهریه هستند، روشن کننده ابهامات خواهد بود.

مهریه، به عنوان یک حق قانونی و شرعی، نه تنها پشتوانه ای مالی برای زن است، بلکه نشانه ای از حرمت و ارزش او در نهاد خانواده تلقی می شود. آگاهی از جزئیات و انواع آن، به زن کمک می کند تا با قدرت بیشتری برای احقاق حق خود قدم بردارد.

۲. شرایط قانونی برای اجرا گذاشتن مهریه (آیا شما واجد شرایط هستید؟)

پیش از هرگونه اقدام برای مطالبه و اجرا گذاشتن مهریه، لازم است اطمینان حاصل شود که شرایط قانونی لازم برای این کار فراهم است. این شرایط، چارچوب هایی هستند که قانون گذار برای جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده یا ابهام در نظر گرفته و آشنایی با آن ها برای زنی که قصد احقاق حق خود را دارد، ضروری است. این بخش به تفصیل این شرایط را بررسی می کند تا مخاطب بتواند وضعیت خود را با دقت ارزیابی کند.

۲.۱. شرایط عمومی مهریه: (مشخص بودن، مالیت داشتن، مشروع بودن)

سه شرط اساسی برای اعتبار مهریه وجود دارد که باید در زمان عقد به آن ها توجه شود:

• مشخص بودن و میزان معین: مهریه باید از نظر جنس، مقدار و اوصاف، کاملاً مشخص و معین باشد. به عنوان مثال، ده قطعه سکه بهار آزادی یا یک واحد آپارتمان با مشخصات ثبتی فلان مهریه ای مشخص است. اما مهریه ای مبهم مانند مقداری طلا یا به اندازه توانایی مرد معتبر نیست و باید اصلاح شود. این وضوح از بروز اختلافات آتی جلوگیری می کند.
• مالیت داشتن: مهریه باید دارای ارزش مالی و قابل خرید و فروش در بازار باشد. چیزی که مالیت نداشته باشد، مانند صد شاخه گل یاس یا یک سفر به مریخ، نمی تواند مهریه تلقی شود. در این صورت، ممکن است مهرالمثل به زن تعلق گیرد.
• مشروع بودن: موضوع مهریه نباید از نظر شرعی و قانونی حرام یا نامشروع باشد. به عنوان مثال، مهریه قرار دادن مشروبات الکلی یا اموال دزدی شده، باطل است.

رعایت این شرایط در زمان عقد، اعتبار مهریه را تضمین می کند و زن را در مراحل بعدی مطالبه، با مشکل مواجه نمی سازد.

۲.۲. رابطه زوجیت: (عقد دائم و موقت و تفاوت در روش مطالبه)

حق مهریه عمدتاً از عقد دائم ناشی می شود. در عقد دائم، زن مالک تمام مهریه است و می تواند آن را مطالبه کند. اما در عقد موقت (صیغه)، زن تنها پس از نزدیکی مالک تمام مهریه می شود. اگر عقد موقت بدون نزدیکی به پایان برسد، نیمی از مهریه به زن تعلق می گیرد، مگر اینکه در عقدنامه شرط دیگری قید شده باشد. نکته مهم این است که برای مطالبه مهریه در عقد موقت، معمولاً نمی توان از طریق اجرای ثبت اقدام کرد و زن باید مستقیماً به دادگاه خانواده مراجعه کند.

۲.۳. مهریه حال: (توضیح این مفهوم حقوقی و تاثیر آن)

مفهوم مهریه حال به این معناست که پرداخت مهریه به زمان آینده یا شرط خاصی موکول نشده باشد. در واقع، بیشتر مهریه های عندالمطالبه، حال محسوب می شوند. اگر در سند ازدواج، پرداخت مهریه به زمان یا شرطی مانند پس از فارغ التحصیلی زوج یا پس از فوت زوج موکول شده باشد، مهریه مُؤَجَّل (مدت دار) خواهد بود و تا فرارسیدن آن زمان یا وقوع شرط، زن حق مطالبه آن را ندارد. بنابراین، برای اجرا گذاشتن مهریه، باید اطمینان حاصل کرد که زمان مطالبه آن فرا رسیده است.

نکته مهم: مهریه در دوران عقد، مهریه در صورت باکره نبودن

مطالبه مهریه در دوران عقد، پیش از وقوع نزدیکی نیز امکان پذیر است. در این حالت، اگر طلاق پیش از نزدیکی رخ دهد و زن باکره باشد، نصف مهریه به او تعلق می گیرد. اما اگر نزدیکی صورت گرفته باشد، زن مالک تمام مهریه خواهد بود، فارغ از اینکه باکره باشد یا خیر. وضعیت باکره بودن یا نبودن، تنها در صورت طلاق قبل از نزدیکی و تأثیر بر میزان مهریه اهمیت پیدا می کند.

۳. مدارک لازم برای اجرا گذاشتن مهریه (چه چیزی باید آماده کنید؟)

برای آغاز فرآیند قانونی مطالبه مهریه، داشتن مدارک کامل و معتبر از اهمیت بالایی برخوردار است. جمع آوری دقیق این اسناد نه تنها سرعت کار را افزایش می دهد، بلکه از بروز تأخیرها و مشکلات احتمالی جلوگیری می کند. زنانی که قصد اجرا گذاشتن مهریه را دارند، باید با دقت تمام این مدارک را آماده کنند. این بخش به تفصیل به توضیح هر یک از مدارک مورد نیاز می پردازد تا مسیر پیش رو برای مخاطب روشن تر شود.

۳.۱. مدارک هویتی زوجه: (شناسنامه و کارت ملی)

مانند هر اقدام حقوقی دیگری، شناسنامه و کارت ملی زوجه، به عنوان مدارک اصلی احراز هویت، ضروری هستند. این مدارک باید معتبر و دارای تاریخ انقضای قانونی باشند. کپی برابر اصل این مدارک نیز در برخی مراحل مورد نیاز است. توصیه می شود که از این مدارک، چند سری کپی تهیه و در دسترس داشته باشید.

۳.۲. سند رسمی ازدواج: (اصل یا رونوشت معتبر، تاکید بر اهمیت)

سند رسمی ازدواج، مهم ترین مدرک برای مطالبه مهریه است. این سند، اثبات کننده رابطه زوجیت و میزان مهریه توافق شده است. ارائه اصل سند ازدواج برای بسیاری از مراحل اولیه الزامی است. اگر اصل سند در دسترس نیست، می توان با مراجعه به دفترخانه محل ثبت عقد، رونوشت یا المثنی آن را دریافت کرد. بدون این سند، امکان پیگیری قانونی مهریه وجود ندارد، بنابراین حفظ و نگهداری از آن یا اطمینان از دسترسی به رونوشت معتبر، حیاتی است.

۳.۳. ثبت نام در سامانه ثنا: (الزامی بودن و نحوه ثبت نام)

سامانه ثنا (سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی)، امروزه برای تمامی اقدامات حقوقی و قضایی در ایران، از جمله مطالبه مهریه، الزامی است. تمامی ابلاغیه ها و مکاتبات قانونی از طریق این سامانه صورت می گیرد. زنانی که قبلاً در این سامانه ثبت نام نکرده اند، باید با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا مراجعه به سایت عدل ایران و سپس مراجعه به دفاتر خدمات قضایی و احراز هویت، اقدام به ثبت نام و دریافت کد کاربری و رمز عبور کنند. عدم ثبت نام در ثنا، می تواند فرآیند مطالبه مهریه را به تأخیر بیندازد یا حتی متوقف کند.

۳.۴. مدارک مربوط به اموال زوج: (در صورت آگاهی: پلاک خودرو، سند ملک، مشخصات حساب بانکی و…)

داشتن اطلاعات دقیق از اموال و دارایی های همسر، می تواند به طرز چشمگیری در سرعت و موفقیت آمیز بودن فرآیند توقیف اموال و وصول مهریه کمک کند. این مدارک شامل:

• پلاک خودروها (در صورت اطلاع از نوع و پلاک خودرو).
• مشخصات ثبتی املاک (آدرس دقیق و پلاک ثبتی ملک در صورت وجود).
• شماره حساب های بانکی (در صورت اطلاع از بانک و شماره حساب).
• هرگونه مدرک دال بر سهام، اوراق بهادار یا سایر دارایی های منقول و غیرمنقول.

حتی اگر مدارک رسمی در دسترس نیست، داشتن اطلاعات کلی و دقیق می تواند به مراجع قضایی در استعلام و توقیف اموال کمک کند. در صورت عدم آگاهی از اموال، مراجع قضایی خود اقدام به استعلام خواهند کرد، اما این کار زمان بر خواهد بود.

۳.۵. وکالتنامه: (در صورت مراجعه به وکیل)

اگر زن تصمیم بگیرد که برای پیگیری پرونده مهریه خود از وکیل استفاده کند، ارائه وکالتنامه رسمی به وکیل، ضروری است. وکالتنامه باید به وکیل اجازه انجام کلیه امور مربوط به مطالبه و اجرای مهریه را بدهد. انتخاب وکیل متخصص در امور خانواده می تواند نقش بسیار مهمی در تسهیل فرآیند و رسیدن به نتیجه مطلوب ایفا کند. وکیل با اشراف به قوانین و مراحل حقوقی، می تواند بهترین راهکارها را ارائه دهد و از حقوق موکل خود به نحو احسن دفاع کند.

۴. روش های اصلی اجرا گذاشتن مهریه (مقایسه جامع: ثبت یا دادگاه؟)

برای اجرا گذاشتن مهریه، دو مسیر اصلی وجود دارد که هر کدام دارای پیچیدگی ها، مزایا و معایب خاص خود هستند: اقدام از طریق اداره اجرای ثبت اسناد و املاک، و اقدام از طریق دادگاه خانواده. انتخاب بین این دو روش، بستگی به شرایط پرونده، اطلاع از اموال همسر و اولویت های زن دارد. آگاهی کامل از جزئیات هر یک از این روش ها برای گرفتن تصمیمی آگاهانه و استراتژیک ضروری است. این بخش به تشریح کامل مراحل، مزایا و معایب هر دو مسیر می پردازد و یک مقایسه جامع ارائه می دهد.

۴.۱. روش اول: مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت

این روش معمولاً سریع تر و کم هزینه تر از دادگاه تلقی می شود، به خصوص اگر زن از وجود اموال مشخصی از همسرش اطلاع داشته باشد.

۴.۱.۱. مراحل گام به گام:

1. مراجعه به دفترخانه رسمی ثبت ازدواج و درخواست صدور اجراییه: در گام نخست، زن باید به همان دفترخانه ای که عقد ازدواج در آن ثبت شده است مراجعه کند. در آنجا، با ارائه مدارک هویتی و سند ازدواج، درخواست صدور اجراییه مهریه را مطرح می کند. دفترخانه پس از بررسی، اجراییه ای را صادر می کند که به منزله دستور رسمی برای مطالبه مهریه است.
2. مراجعه به اداره اجرای ثبت اسناد: پس از دریافت اجراییه از دفترخانه، زن یا وکیل او باید به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک محل اقامت زوج مراجعه کرده و با ارائه اجراییه، پرونده اجرایی تشکیل دهد. در این مرحله، شماره بایگانی پرونده به متقاضی داده می شود.
3. درخواست استعلام اموال زوج (بانکی، ملکی، خودرو): زن می تواند همزمان با تشکیل پرونده یا پس از آن، از اداره اجرای ثبت درخواست کند که از تمامی مراجع مربوطه (بانک ها، اداره ثبت اسناد و املاک، راهنمایی و رانندگی) برای کشف اموال همسر استعلام بگیرند. این استعلام ها برای شناسایی حساب های بانکی، املاک، و خودروهای ثبت شده به نام مرد انجام می شود.
4. درخواست توقیف اموال کشف شده: پس از شناسایی اموال، زن می تواند درخواست توقیف آن اموال را مطرح کند. با صدور دستور توقیف، مرد دیگر قادر به نقل و انتقال یا فروش آن اموال نخواهد بود. این اقدام برای جلوگیری از پنهان کاری یا انتقال دارایی ها توسط مرد بسیار حیاتی است.
5. درخواست ممنوع الخروجی (در صورت لزوم): اگر زن نگران فرار همسرش از کشور باشد یا بخواهد فشار بیشتری برای پرداخت مهریه وارد کند، می تواند درخواست ممنوع الخروجی همسرش را از اداره اجرای ثبت مطرح کند. این دستور به پلیس گذرنامه ابلاغ می شود و تا زمان پرداخت مهریه یا توافق، مرد اجازه خروج از کشور را نخواهد داشت.
6. مزایده اموال و وصول مهریه: در صورت عدم پرداخت مهریه پس از توقیف اموال، اداره اجرای ثبت مراحل کارشناسی و مزایده اموال توقیف شده را آغاز می کند. پس از فروش اموال در مزایده، مبلغ مهریه از محل وجوه حاصله به زن پرداخت می شود.

۴.۱.۲. مزایا:

• سرعت بیشتر در توقیف: اگر اموال مشخصی وجود داشته باشد، فرآیند توقیف از طریق ثبت، معمولاً سریع تر از دادگاه انجام می شود.
• هزینه اولیه کمتر: در ابتدا، زن نیازی به پرداخت حق الوکاله دادرسی (3.5% مهریه) ندارد و فقط هزینه های دفتری و اجراییه را پرداخت می کند. نیم عشر دولتی نیز پس از وصول مهریه کسر می شود.
• عدم نیاز به اثبات اعسار اولیه: در این روش، فرض بر تمکن مالی زوج است و او باید اعسار خود را ثابت کند.

۴.۱.۳. معایب:

• عدم امکان جلب زوج: از طریق اجرای ثبت، امکان صدور حکم جلب برای مرد وجود ندارد. اگر مرد اموالی نداشته باشد، این روش برای زن مؤثر نخواهد بود.
• محدودیت در جستجوی اموال: اداره ثبت ممکن است در کشف اموال پنهان یا دارایی هایی که به نام اشخاص ثالث هستند، محدودیت هایی داشته باشد.
• نیاز به مراجعه به دادگاه در صورت عدم وجود اموال: اگر از طریق ثبت اموالی کشف نشود، زن ناگزیر است با دریافت گواهی از ثبت، به دادگاه مراجعه کند که این امر فرآیند را طولانی می کند.

۴.۲. روش دوم: مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

این روش در مواردی که زن از وجود اموال همسرش بی اطلاع است یا همسرش قصد پنهان کاری اموال را دارد، می تواند کارآمدتر باشد.

۴.۲.۱. مراحل گام به گام:

1. ثبت دادخواست مطالبه مهریه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: در این روش، زن باید با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و ثبت کند. در دادخواست باید مشخصات کامل طرفین، میزان مهریه و درخواست ها به وضوح قید شود.
2. ارائه درخواست تأمین خواسته (برای جلوگیری از نقل و انتقال اموال): یکی از مهم ترین اقدامات در این مرحله، درخواست تأمین خواسته است. تأمین خواسته به معنای توقیف موقت اموال مرد پیش از صدور حکم قطعی دادگاه است. این اقدام از انتقال اموال توسط مرد جلوگیری می کند و برای زن تضمینی ایجاد می کند که در صورت صدور حکم به نفع او، اموالی برای اجرا وجود داشته باشد.
3. تشکیل جلسه رسیدگی در دادگاه و ارائه ادله: پس از ثبت دادخواست، پرونده به شعبه دادگاه خانواده ارجاع می شود و وقت رسیدگی تعیین می گردد. در این جلسات، طرفین (زن و مرد یا وکلایشان) حاضر می شوند و ادله و دفاعیات خود را ارائه می دهند. زن باید سند ازدواج را ارائه کند و مرد می تواند دلایل خود را برای عدم پرداخت مهریه یا درخواست اعسار مطرح کند.
4. صدور حکم دادگاه و ابلاغ آن به زوج: پس از بررسی های لازم، دادگاه حکم به پرداخت مهریه صادر می کند. این حکم به طرفین ابلاغ می شود و مرد معمولاً فرصتی برای پرداخت مهریه به صورت یکجا یا درخواست تقسیط آن خواهد داشت.
5. مراجعه به اجرای احکام دادگستری برای اجرای حکم: اگر مرد پس از صدور حکم دادگاه، مهریه را پرداخت نکند یا به تعهدات خود عمل ننماید، زن باید با مراجعه به واحد اجرای احکام دادگستری، درخواست اجرای حکم را مطرح کند. اجرای احکام، مسئولیت شناسایی و توقیف اموال، صدور حکم جلب (در صورت لزوم) و سایر اقدامات اجرایی را بر عهده خواهد داشت.

۴.۲.۲. مزایا:

• امکان صدور حکم جلب: در صورتی که مرد توانایی پرداخت مهریه را نداشته باشد و اعسار خود را ثابت نکند یا از پرداخت اقساط سرباز زند، دادگاه می تواند حکم جلب او را صادر کند.
• پوشش حقوق مالی دیگر: در دادگاه خانواده، می توان همزمان با مطالبه مهریه، سایر حقوق مالی زن مانند نفقه، اجرت المثل ایام زوجیت و… را نیز مطالبه کرد.
• قدرت بیشتر در کشف اموال پنهان: دادگاه با داشتن اختیارات وسیع تر، می تواند در شناسایی و توقیف اموال پنهان یا دارایی هایی که به نام اشخاص ثالث منتقل شده اند (به شرط اثبات صوری بودن معامله)، مؤثرتر عمل کند.

۴.۲.۳. معایب:

• هزینه دادرسی بالاتر: هزینه دادرسی در دادگاه، معادل 3.5 درصد مبلغ کل مهریه است که برای مهریه های سنگین، می تواند رقم قابل توجهی باشد. البته زن می تواند همزمان درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نیز مطرح کند.
• روند طولانی تر رسیدگی: فرآیند دادرسی در دادگاه، به دلیل نیاز به تشکیل جلسات، بررسی ادله و دفاعیات، کارشناسی و… معمولاً طولانی تر از روش ثبت است.
• امکان طرح دعوای اعسار از سوی زوج: مرد می تواند با ارائه دلایل و مدارک، از دادگاه درخواست اعسار از پرداخت مهریه را مطرح کند و در صورت پذیرش، دادگاه مهریه را تقسیط خواهد کرد.

۴.۳. آخرین بخشنامه قوه قضائیه (۲۴ مهر ۱۴۰۳): توضیح تغییرات ایجاد شده و حذف الزام مراجعه ابتدایی به ثبت

در گذشته، زن برای مطالبه مهریه از طریق دادگاه، ابتدا ملزم بود به اجرای ثبت مراجعه کند و در صورتی که از آن طریق موفق به دریافت مهریه نمی شد، با دریافت گواهی عدم موفقیت، به دادگاه مراجعه می کرد. این فرآیند، خود باعث طولانی تر شدن مسیر مطالبه می شد.

اما با صدور بخشنامه جدید قوه قضائیه در تاریخ ۲۴ مهر ۱۴۰۳، این الزام ابتدایی به مراجعه به اجرای ثبت، برای مطالبه مهریه از طریق دادگاه حذف شده است. این تغییر به زن این اختیار را می دهد که از همان ابتدا، بسته به شرایط و تشخیص خود، یکی از دو مسیر اجرای ثبت یا دادگاه خانواده را برای مطالبه مهریه انتخاب کند. این بخشنامه به نوعی به زن قدرت انتخاب بیشتری داده و در مواردی که دلایل محکم تری برای مراجعه به دادگاه وجود دارد (مانند پنهان کاری اموال یا نیاز به حکم جلب)، می تواند فرآیند را تسریع بخشد. این اقدام، گامی مهم در جهت تسهیل دسترسی زنان به حقوق قانونی شان تلقی می شود.

۵. بهترین روش به اجرا گذاشتن مهریه (انتخابی آگاهانه بر اساس شرایط شما)

عبارت بهترین روش برای اجرا گذاشتن مهریه، یک پاسخ واحد و قاطع ندارد، بلکه کاملاً به شرایط خاص زندگی، مالی و حقوقی زن و مرد بستگی دارد. آنچه برای یک زن بهترین است، ممکن است برای دیگری مطلوب نباشد. در این بخش، تلاش می شود تا با بررسی سناریوهای مختلف، به زن کمک شود تا با توجه به وضعیت خود، آگاهانه ترین تصمیم را برای انتخاب مسیر مطالبه مهریه بگیرد. این انتخاب یک گام استراتژیک است که می تواند تأثیر زیادی بر نتیجه و طول مدت فرآیند داشته باشد.

۵.۱. سناریوهای مختلف:

• اگر زوج اموال مشخص و قابل توقیف دارد: اولویت با اجرای ثبت.

  اگر زن از وجود اموال مشخصی مانند ملک، خودرو، یا حساب بانکی با موجودی قابل توجه به نام همسرش آگاه است، شروع از طریق اداره اجرای ثبت معمولاً سریع تر و کم هزینه تر خواهد بود. در این حالت، می توان بلافاصله برای توقیف اموال اقدام کرد و از انتقال آن ها جلوگیری نمود. این مسیر به زن کمک می کند تا در کوتاه ترین زمان ممکن به بخشی یا تمام مهریه خود دست یابد. سرعت عمل در این سناریو، کلید موفقیت است.

• اگر از اموال زوج بی خبر هستید یا زوج قصد پنهان کاری دارد: مزایای دادگاه.

  در شرایطی که زن اطلاع دقیقی از دارایی های همسرش ندارد، یا احتمال می دهد که همسرش در حال انتقال یا پنهان کردن اموال خود باشد، مراجعه به دادگاه خانواده می تواند گزینه بهتری باشد. دادگاه با اختیارات وسیع تر، می تواند دستور استعلام از نهادهای مختلف را صادر کند و حتی در صورت اثبات صوری بودن معاملات، اموال انتقال یافته را بازگرداند. همچنین، امکان درخواست تأمین خواسته در دادگاه وجود دارد که به موجب آن، تا زمان صدور حکم نهایی، اموال همسر توقیف می شود تا نتواند آن ها را منتقل کند.

• اهمیت سرعت عمل و جلوگیری از انتقال اموال:

  در هر دو سناریو، سرعت عمل اهمیت بالایی دارد. هرچه زن زودتر اقدام به مطالبه مهریه کند، شانس بیشتری برای توقیف اموال و جلوگیری از انتقال آن ها توسط همسرش خواهد داشت. تأخیر در این فرآیند می تواند فرصت را برای همسر فراهم کند تا دارایی های خود را به نام اشخاص دیگر منتقل کرده و از دسترس خارج سازد.

۵.۲. نقش وکیل: (توضیح اینکه وکیل می تواند در انتخاب روش و پیگیری، بهترین راهنما باشد)

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و تفاوت های عملی بین روش های مطالبه مهریه، استفاده از مشاوره وکلای متخصص در امور خانواده، می تواند راهگشا باشد. یک وکیل باتجربه، با بررسی دقیق شرایط پرونده، میزان مهریه، وضعیت مالی و اموال مرد، و همچنین آگاهی از آخرین بخشنامه ها و رویه های قضایی، می تواند بهترین و مؤثرترین راه را به زن نشان دهد. وکیل نه تنها در انتخاب مسیر درست کمک می کند، بلکه در تمامی مراحل پیگیری پرونده، از جمع آوری مدارک و تنظیم دادخواست گرفته تا حضور در جلسات دادگاه و اجرای حکم، می تواند یار و همراه زن باشد و از حقوق او به بهترین شکل ممکن دفاع کند. حضور وکیل می تواند بار روانی و استرس ناشی از فرآیندهای حقوقی را از دوش زن بردارد و اطمینان خاطر بیشتری به او بدهد.

۶. عواقب اجرا گذاشتن مهریه (برای زوج و زوجه)

تصمیم به اجرا گذاشتن مهریه، همان طور که حقوق قانونی زن را تضمین می کند، می تواند پیامدهای متعددی هم برای مرد و هم برای زن به همراه داشته باشد. آگاهی از این عواقب، به هر دو طرف کمک می کند تا با دید بازتری در این مسیر قدم بردارند و از تصمیمات عجولانه که ممکن است به پشیمانی منجر شود، خودداری کنند. درک ابعاد مختلف این پیامدها، نه تنها جنبه های حقوقی، بلکه جنبه های روانی و اجتماعی را نیز در بر می گیرد.

۶.۱. عواقب برای زوج:

زمانی که زن مهریه خود را به اجرا می گذارد، مرد با چندین پیامد حقوقی و مالی مواجه خواهد شد:

• توقیف اموال (اموال منقول و غیرمنقول، حساب های بانکی): اولین و مهم ترین عواقب، توقیف دارایی های مرد است. این اموال می تواند شامل حساب های بانکی، حقوق و مستمری، املاک (مانند خانه و زمین)، خودرو، سهام شرکت ها و هرگونه دارایی منقول و غیرمنقول دیگر باشد که به نام او ثبت شده است. هدف از این توقیف، تضمین پرداخت مهریه است و تا زمان پرداخت یا توافق، مرد نمی تواند این اموال را نقل و انتقال دهد.
• ممنوع الخروجی: در صورت مطالبه مهریه، زن می تواند درخواست ممنوع الخروجی مرد را از کشور مطرح کند. این اقدام به ویژه زمانی صورت می گیرد که زن نگران باشد مرد قصد فرار یا خروج از کشور برای نپرداختن مهریه را دارد. دستور ممنوع الخروجی تا زمان تسویه مهریه یا رضایت زن، پابرجا خواهد بود.
• حکم جلب (در صورت عدم اثبات اعسار و امتناع از پرداخت): اگر مرد اموالی برای پرداخت مهریه نداشته باشد و در دادگاه نیز نتواند اعسار (ناتوانی مالی) خود را ثابت کند، یا پس از اثبات اعسار و تقسیط مهریه، از پرداخت اقساط سرباز زند، دادگاه می تواند حکم جلب او را صادر کند. این حکم، مرد را مجبور به حضور در مراجع قضایی و پاسخگویی می کند و می تواند منجر به بازداشت موقت او شود تا زمانی که تکلیف پرداخت مهریه مشخص گردد.
• تقسیط مهریه و پیامدهای آن: در صورت اثبات اعسار مرد، دادگاه مهریه را به صورت اقساطی تعیین می کند. این به معنای پرداخت مهریه در یک دوره زمانی طولانی و در دفعات مختلف است. اگرچه این امر از فشار پرداخت یکجای مهریه می کاهد، اما مرد موظف است تا پایان عمر، اقساط مهریه را پرداخت کند و در صورت عدم پرداخت هر قسط، می تواند با عواقب حقوقی مانند جلب و توقیف مجدد اموال مواجه شود.

۶.۲. عواقب برای زوجه:

اجرا گذاشتن مهریه برای زن نیز می تواند پیامدهایی داشته باشد که عمدتاً جنبه روانی، زمان بر بودن و هزینه های احتمالی دارد:

• طولانی شدن روند پرونده و فرسایش روانی: فرآیندهای حقوقی، به ویژه در پرونده های خانواده، می توانند زمان بر و خسته کننده باشند. این طولانی شدن روند، می تواند باعث فرسایش روانی زن شود و او را درگیر استرس و نگرانی های مداوم کند.
• هزینه های احتمالی دادرسی: اگرچه زن می تواند از پرداخت هزینه دادرسی اعسار دهد، اما ممکن است با هزینه های دیگری مانند هزینه کارشناسی اموال، حق الوکاله وکیل (در صورت استفاده) و سایر هزینه های جانبی مواجه شود که می تواند بار مالی برای او به همراه داشته باشد.
• تاثیر بر روابط خانوادگی (در صورت قصد ادامه زندگی): در صورتی که زن و مرد قصد ادامه زندگی مشترک را داشته باشند و تنها برای فشار آوردن یا تضمین مالی، مهریه را به اجرا گذاشته باشند، این اقدام می تواند تأثیر منفی عمیقی بر روابط خانوادگی، اعتماد و محبت بین زوجین بگذارد و اختلافات را تشدید کند.

۶.۳. مستثنیات دین: توضیح دقیق اموالی که طبق قانون قابل توقیف نیستند

مستثنیات دین به اموالی گفته می شود که طبق قانون، حتی در صورت وجود بدهی، قابل توقیف برای پرداخت مهریه یا سایر دیون نیستند. هدف از این قانون، حفظ حداقل امکانات زندگی برای بدهکار است تا او از حداقل های معیشتی محروم نشود. این مستثنیات شامل موارد زیر است:

• منزل مسکونی مورد نیاز و متناسب با شأن بدهکار: خانه ای که مرد در آن زندگی می کند و متناسب با شأن او در جامعه است، قابل توقیف نیست. این شامل خانه پدری نمی شود مگر اینکه مرد سند مالکیت آن را داشته و در آنجا سکونت داشته باشد و تنها مِلک او باشد.
• اثاثیه ضروری زندگی: وسایل و اسباب منزل که برای ادامه یک زندگی معمولی و متناسب با شأن بدهکار لازم است، قابل توقیف نیست. (مانند یخچال، تلویزیون، ماشین لباسشویی، مبلمان معمولی و…).
• کتاب ها و ابزار علمی و تحقیقاتی (متناسب با شأن): اگر مرد اهل علم و تحقیق باشد، کتاب ها و ابزارهای مرتبط با حرفه او که برای کارش ضروری است، قابل توقیف نیست.
• وسایل و ابزار کار (متناسب با حرفه): وسایلی که برای امرار معاش و کسب درآمد مرد ضروری است (مانند ابزار یک کارگر، راننده، پزشک یا هنرمند) قابل توقیف نیست. به عنوان مثال، اگر تنها خودروی مرد وسیله امرار معاش او باشد، ممکن است توقیف نشود.
• مقدار مشخصی از وجه نقد: مبلغی از پول نقد که برای گذران زندگی در یک ماه ضروری باشد و طبق عرف جامعه تعیین می شود، معمولاً قابل توقیف نیست.
• حقوق و مزایای دریافتی: حقوق و دستمزد ماهانه مرد تا یک چهارم آن قابل توقیف است و سه چهارم دیگر جزو مستثنیات دین محسوب می شود، مگر اینکه حکم دادگاه به توقیف بیشتر صادر شده باشد.
• سهم الارث (قبل از تقسیم و انتقال): سهم الارث مرد تا زمانی که به صورت رسمی به نام او ثبت نشده و تقسیم نشده باشد، ممکن است به سادگی قابل توقیف نباشد، اما پس از تعیین و ثبت، قابلیت توقیف پیدا می کند.

تشخیص اینکه کدام اموال جزو مستثنیات دین هستند، گاهی نیازمند نظر کارشناسی و رأی دادگاه است. بنابراین، صرف ادعای مرد مبنی بر اینکه فلان مال جزو مستثنیات است، کافی نیست.

پیگیری حقوقی مهریه، مسیری پرفراز و نشیب است که هر گام آن با پیامدهایی برای هر دو طرف همراه است. در این مسیر، شکیبایی، آگاهی و دریافت مشاوره حقوقی تخصصی می تواند کلید عبور موفقیت آمیز از چالش ها باشد.

۷. هزینه ها و مدت زمان اجرا گذاشتن مهریه (چقدر طول می کشد و چقدر هزینه دارد؟)

یکی از دغدغه های اصلی زنانی که قصد اجرا گذاشتن مهریه را دارند، آگاهی از هزینه های مالی و مدت زمان تقریبی این فرآیند است. این عوامل می توانند بر تصمیم گیری و انتخاب روش مناسب تأثیرگذار باشند. شفاف سازی در این زمینه به زن کمک می کند تا با آمادگی مالی و ذهنی بیشتری وارد مسیر حقوقی شود. توجه به این نکته ضروری است که هزینه ها و زمان بندی ها، تقریبی بوده و بسته به پیچیدگی پرونده، حجم کاری مراجع قضایی و شرایط خاص هر مورد، می تواند متغیر باشد.

۷.۱. جزئیات هزینه ها:

هزینه های اجرا گذاشتن مهریه بسته به روش انتخابی (ثبت یا دادگاه) متفاوت است:

• هزینه دفترخانه برای صدور اجراییه (در روش ثبت): در روش اجرای ثبت، زن باید به دفترخانه رسمی ازدواج مراجعه کند. هزینه های صدور اجراییه در دفترخانه، معمولاً شامل هزینه های دفتری، اوراق و تمبر است که با توجه به تعرفه های سالانه متغیر است، اما به طور تقریبی بین پانصد هزار تا دو میلیون تومان خواهد بود.
• نیم عشر دولتی (در روش ثبت): در صورتی که مهریه از طریق اجرای ثبت وصول شود، اداره ثبت «نیم عشر دولتی» (معادل یک بیستم یا پنج درصد از کل مهریه) را به عنوان هزینه اجرایی از محل وصول مهریه کسر می کند. این هزینه پس از دریافت مهریه توسط زن، از آن کسر می شود و نیازی به پرداخت اولیه آن نیست.
• هزینه دادرسی (در روش دادگاه، ۳.۵ درصد مهریه و امکان اعسار از آن): در روش دادگاه خانواده، هزینه دادرسی معادل ۳.۵ درصد از مبلغ کل مهریه مطالبه شده است. این مبلغ باید در زمان ثبت دادخواست به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی پرداخت شود. برای مهریه های سنگین، این هزینه می تواند بسیار زیاد باشد. با این حال، زن می تواند همزمان با ثبت دادخواست مهریه، درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نیز مطرح کند. در صورت اثبات اعسار، زن موقتاً از پرداخت این هزینه معاف شده و ممکن است بعداً از محل مهریه وصول شود یا مرد به پرداخت آن مکلف گردد.
• هزینه وکیل (در صورت استفاده): استفاده از وکیل، هزینه ای جداگانه دارد که با توافق بین زن و وکیل تعیین می شود (حق الوکاله). این هزینه می تواند به صورت درصدی از مهریه وصول شده، یا به صورت مبلغ ثابت در مراحل مختلف پرونده پرداخت شود. انتخاب وکیل، گرچه بار مالی اضافی دارد، اما به دلیل تخصص و تجربه وکیل، می تواند در نهایت به نفع زن باشد.

۷.۲. مدت زمان تقریبی:

مدت زمان اجرا گذاشتن مهریه نیز به عوامل مختلفی بستگی دارد:

• مدت زمان از طریق ثبت (معمولاً سریع تر، اما بسته به وجود اموال): اگر زن از وجود اموال مشخصی به نام همسرش اطلاع داشته باشد و آن اموال نیز قابل توقیف و فروش باشند، فرآیند از طریق ثبت معمولاً سریع تر است. از زمان درخواست اجراییه تا توقیف اموال و مزایده آن ها، ممکن است بین پنج ماه تا یک سال به طول انجامد. اما اگر اموالی کشف نشود، این روش نیز به بن بست خورده و زن ناچار به مراجعه به دادگاه خواهد شد.
• مدت زمان از طریق دادگاه (معمولاً طولانی تر به دلیل مراحل دادرسی): فرآیند مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده، به دلیل نیاز به تشکیل جلسات رسیدگی، تبادل لوایح، کارشناسی (در صورت لزوم)، و امکان طرح دعوای اعسار از سوی مرد، معمولاً طولانی تر است. این فرآیند می تواند بین شش ماه تا چند سال به طول انجامد، به ویژه اگر پرونده پیچیدگی های خاصی داشته باشد یا طرفین فرجام خواهی کنند.
• عوامل موثر بر طولانی شدن روند (توقیف اموال، کارشناسی، مزایده، اعسار زوج): عوامل متعددی می توانند بر طولانی شدن یا کوتاه تر شدن فرآیند تأثیر بگذارند. سرعت عمل در شناسایی و توقیف اموال، نیاز به کارشناسی (مثلاً برای ارزش گذاری املاک)، مراحل مزایده، و البته درخواست اعسار از سوی مرد و رسیدگی به آن، همگی می توانند زمان لازم را تحت تأثیر قرار دهند. حضور وکیل نیز می تواند با سرعت بخشیدن به روند اداری و حقوقی، مدت زمان را کاهش دهد.

نتیجه گیری

اجرا گذاشتن مهریه، فرآیندی پیچیده و چندوجهی است که آگاهی از تمامی ابعاد قانونی و عملی آن، برای زنان متقاضی، حیاتی و توانمندکننده محسوب می شود. در این مسیر، انتخاب میان روش مطالبه از طریق اجرای ثبت و دادگاه خانواده، یک تصمیم استراتژیک است که باید با دقت و بر اساس شرایط خاص هر فرد اتخاذ شود. همان طور که بیان شد، هر یک از این روش ها مزایا، معایب، هزینه ها و مدت زمان خاص خود را دارند و هیچ یک را نمی توان به طور مطلق بهترین دانست.

نکات کلیدی این است که مهریه حق قانونی و شرعی زن است که از لحظه عقد بر ذمه مرد قرار می گیرد. شناخت دقیق انواع مهریه (عندالمطالبه و عندالاستطاعه) و شرایط قانونی مطالبه آن، گام نخست برای احقاق این حق است. جمع آوری کامل مدارک لازم و داشتن اطلاعات هرچند جزئی از اموال زوج، می تواند به تسریع فرآیند کمک شایانی کند. همچنین، بخشنامه اخیر قوه قضائیه، با حذف الزام اولیه به مراجعه به ثبت، به زنان اختیار عمل بیشتری در انتخاب مسیر مطالبه داده است. در نهایت، با توجه به پیامدهای قانونی و روانی این فرآیند برای هر دو طرف، همواره توصیه می شود که قبل از هرگونه اقدام، با یک وکیل متخصص در امور خانواده مشورت شود تا با راهنمایی های دقیق و تخصصی، بهترین و مؤثرترین راهکار برای احقاق حقوق زن انتخاب گردد. این مسیر، هرچند ممکن است طولانی و دشوار به نظر برسد، اما با صبر، آگاهی و حمایت حقوقی مناسب، می توان به نتیجه مطلوب دست یافت.