سیاح: جهش تولید با تولد آسان و رشد سریع بنگاه های اقتصادی مردمی ممکن است

به گزارش گروه سیاست خبرگزاری علم و فناوری آنا، سید امیر سیاح، رییس مرکز ملی مطالعات، پایش و بهبود محیط کسب و کار کشور الزامات شعار امسال و تحقق نقش مردم در تولید کشور را بررسی کرده است که در زیر این گفتگو را می خوانید:

مرکز ملی مطالعات، پایش و بهبود محیط کسب و کار را معرفی کنید و بگویید این مرکز چه نسبتی با شعار سال 1403 دارد و چه گامی می تواند در این راستا بردارد؟

مرکز ملی مطالعات پایش کسب و کار بر اساس قانون اصل 44 تاسیس شده و وظیفه اش این است که کاری کند که بنگاه های اقتصادی در ایران راحت متولد بشوند و سریع رشد کنند.

لازمه ی تولد آسان و رشد سریع این است که مقررات اضافی از دست وپای فعال اقتصادی و کارآفرین باز شود و اتفاقاً به همین دلیل هم در این مرکز دبیرخانه ی هییت مقررات زدایی تشکیل شده است.

در هییت مقررات زدایی نمایندگان سه قوه حاضر هستند و وظیفه دارند که مقررات مخل تولید و سرمایه گذاری را کشف و بررسی کنند و اگر زاید تشخیص دادند حذف کنند. این هییت این قدرت را دارد که به دستگاه ها بگوید که بخشنامه هایتان را اصلاح کنید یا راساً بخش هایی از مقررات را که مخل کسب وکار و سرمایه گذاری است باطل کند.
 
در این مدت راه اندازی مرکز مطالعات پایش کسب و کار این مرکز چقدر به آن هدفی که داشته رسیده و چقدر کمک کرده به بهبود فضای کسب و کار؟

اولاً بهبود کسب و کار، اساساً کار دشواری است؛ به خصوص در اقتصاد ما که از ابتدا یک جور هایی دولتی شکل گرفته و شرکت های دولتی بزرگ وجود داشته اند و فرض بر این بوده که همه ی کار ها را باید دولت بکند.

ثانیاً اینکه محیط کسب و کار را می شود بهبود داد، اما بهبود مطلق نداریم مثل فیزیک که می شود اصطکاک را کم و کمتر کرد، اما غلبه ی مطلق و صددرصدی بر اصطکاک وجود ندارد. در اقتصاد هم دایم باید هر چه بیشتر به سمت بهبود فضای کسب و کار برویم.

ما هم برای بهبود فضای کسب و کار گام هایی برداشته ایم، اما آنچه که حق فعالان اقتصادی و حق کارآفرین های ایرانی هست هنوز به آن نرسیدیم و خیلی با آرمان هدفمان فاصله داریم. آرمان هدفمان این است که یک کسی بخواهد در ایران فعالیت اقتصادی کند، چه کاسبی چه تجارت و چه تولید بتواند راحت شرکت و بنگاه تاسیس کند و سریع رشد کند.
 
امسال شانزدهمین سالی است که رهبر انقلاب شعار اقتصادی برای سال انتخاب می کنند و هشتمین سالی است که به طور متوالی مفهوم تولید ملی بصورت مستقیم یا غیر مستقیم در شعار سال مطرح می شود. به نظر شما چرا این قدر بحث تولید ملی برای جمهوری اسلامی اهمیت و جایگاه حیاتی دارد؟

تولید نوشداروی اقتصاد و حلّال اصلی ترین مشکلات اقتصاد ماست. دو مشکل اصلی ای که مردم ما را اذیّت می کند تورم و بیکاری است و هر دو مشکل ریشه ی اصلی اش کمبود تولید است و راه حلش هم رشد تولید است.

اگر تولید رشد کند هم تورم به طور اساسی و ریشه ای مهار می شود. رشد تولید باعث ایجاد اشتغال می شود و بیکاری را کاهش می دهد و عدالت را می تواند رشد بدهد.

اینکه کشور ما الان چند سال است که دچار تورم سنگینی است یکی از دلایل اصلی و ریشه ای اش این است که تولیدمان زیاد نیست. در دهه ی از دست رفته ی 90 رشد تولید منفی و باعث شد که مهار تورم دشوار و دشوارتر شود. تاکید درست و راهبردی رهبر معظّم انقلاب بر اینکه تولید رشد کند و توجه ها به تولید بشود به همین دلیل است. تولید درست بشود بقیه ی مشکلات هم به تدریج حل می شود.

منظور از مشارکت مردم در جهش تولید و مردمی کردن اقتصاد چیست؟ این که رهبر انقلاب می فرمایند که باید پای مردم را به اقتصاد باز کنیم معنی اش چیست؟

به نظر من منظور از مردمی کردن اقتصاد این است که همه ی شهروندان جمهوری اسلامی بتوانند وارد کسب و کار و کاسبی درست بشوند. در نگاه دینی ما استخدام شدن چیز خیلی مطلوبی نیست. توصیه نشده که استخدام بشوید، برعکس توصیه شده که خودتان کاسبی شخصی داشته باشید.

حالا اگر یک شهروند جمهوری اسلامی بخواهد کاسبی شخصی داشته باشد باید بتواند راحت وارد بازار بشود. در حال حاضر به دلایل مختلف فرهنگی و قانونی و ساختاری مردم به راحتی نمی توانند کسب و کار داشته باشند. مردمی سازی اقتصاد یعنی بچه ی کارمند و کارگر هم بتواند در آینده مغازه داشته باشد و کاسبی شخصی کند. کسب و کار شخصی یک آرزوی غیرممکن دست نیافتنی نباشد.

در حال حاضر مقررات و قوانین و حتی ذهنیت مسیولان و کثیری از مردم این نیست. ذهنیت این است که بچه کارمندم  و لابد باید کارمند باشد. در حالی که هم نگاه دینی ما و هم قانون اصل 44 و گفتمان اقتصاد رهبر انقلاب این است که همه ی شهروندان چه بچه ی قرچک چه بچه ی ولنجک، چه کسی که پدرش کارگر ساده است چه کسی که پدرش کارخانه دار است اینها همه بتوانند در شرایط مساوی کاسبی راه بیندازند.

مردمی سازی اقتصاد یعنی اینکه ذهنیت های مردم و مسیولان، مقررات زاید و رویه های موجود را طوری اصلاح کنیم که هر شهروند جمهوری اسلامی بتواند کسب و کار شخصی راه بیندازد.

این مردمی کردن اقتصاد چگونه محقق می شود و مثلاً آن بچه ی کارگر چه جوری می تواند بیاید کسب و کار راه بیندازد؟

وقتی می گوییم همه بتوانند کاسبی راه بیندازند بچه ی کارگر هم می تواند کاسبی راه بیندازد، بچه ای که پدرش هیچ سرمایه ای ندارد این مستلزم این است که هم در ذهنیت ها و هم در قوانین و مقرراتمان و رویه های حاکم بر کشور تحول اساسی ایجاد کنیم، تحول اساسی.

الان اگر بگوییم که می خواهیم یک کاری کنیم که بچه ی کارگر هم بتواند کاسبی راه بیندازد می خندند. هم مسیولان می خندند هم مردم. یعنی خیلی احترام بخواهند بگذارند تعجب شدید می کنند می گویند چه جوری بچه ی کارمند، بچه ی کارگر که هیچ پولی ندارد پدرش تمکّن ندارد که به او مغازه بدهد، به او کارخانه بدهد چه جوری می تواند؟ این راه دارد، اولاً باید ذهنیت ها درست بشود. ثانیاً باید تولد بنگاه را آسان کنیم؛ این وظیفه ی ماست.

الان بچه ی کارگر حتی اگر شمّ کارآفرینی قوی ای هم داشته باشد و روحیه ی کارآفرینی داشته باشد نمی تواند وارد بازار شود. وظیفه ی حکومت این است که اگر بخواهد فرمایش رهبر انقلاب را در مردمی سازی اقتصاد و سیاست های کلی اصل 44 اجرا کند کاری کند که بچه ی کارگر هم بتواند کاسبی درست کند و راحت مجوز بگیرد و راحت وارد بازار بشود، کسی اذیّتش نکند و بتواند رقیبی بشود بر بازیگران موجود در بازارها.

قوانین و رویه ها و فرهنگ و آموزه های ذهنی مردم و مسیولان الان خلاف این است. این را باید اصلاح کنیم، باید به همه بقبولانیم که با سرمایه ی کم هم می شود وارد بازار شد.

ما اگر بخواهیم واقعاً تولید جهش کند و مردم آثار رشد تولید و جهش تولید را در مهار تورم و ایجاد اشتغال ببینند و فرمایش رهبر انقلاب زمین نماند و به طور کامل اجرا بشود، باید هر چیزی که مخلّ سرمایه گذاری هست را کشف و حذف کنیم.
 
برخی می گویند مردمی سازی اقتصاد به معنی نفی و ایجاد دست انداز برای بنگاه های بزرگ اقتصادی خصوصی برای تامین منافع اقتصادی بنگاه های کوچک مردمی تر است. نظر شما درباره این دیدگاه چیست؟

منظور از مردمی سازی اقتصاد این نیست که بنگاه های کوچک، کوچک درست شوند و دولت به کوچک ها وام بدهد؛ به هیچ وجه این طور نیست. این یک اشتباه خیلی خطرناک است. منظور از مردمی سازی اقتصاد این است که مردم بتوانند وارد کسب و کار بشوند، شرکت و بنگاه تاسیس کنند و بنگاه ها را رشد بدهند. یکی از مشکلات بنگاه های کوچک بهره وری احتمالاً پایین آنهاست.

مردمی سازی اقتصاد مطلقاً مطلقاً با اینکه بنگاه های بزرگ فعالیت کنند و تشکیل بشوند مغایرت ندارد. اتفاقاً اگر بخواهیم جهش تولید داشته باشیم و صادرات بزرگ و در سطح کشوری داشته باشیم چاره ای نیست که بنگاه های بزرگ سردمدار بازی باشند. بازیگر اصلی مردمی سازی در جهش تولید بنگاه های بزرگ اند.

اما دو نکته دارد این مردمی سازی: اولاً ورود بنگاه های کوچک به بازار ها نباید بسته و ناممکن باشد. ثانیاً بنگاه های بزرگ باید بتوانند به بنگاه های کوچک زنجیر شده باشند و مواد اولیه و انواع و اقسام فناوری و مایحتاج تولیدشان را بتوانند از زنجیره ی پایین دستشان بگیرند؛ بنابراین مردمی سازی اقتصاد به هیچ وجه به معنی حذف بنگاه بزرگ و به جای آن نقش آفرینی کوچک ها و تولد کوچک ها و کوچک ماندن نیست. بازیگر اصلی برای اقتصاد قدرتمند ما شرکت های بزرگ اند. منتها شرکت های بزرگی که انحصاری نباشند و هر کسی بتواند هم سهام دارش بشود و هم شرکت کوچکی تاسیس کند و بتواند سریع رشدش بدهد و بزرگش بکند.
 
مزیت بنگاه های بزرگ چیست؟

این شرکت های بزرگ اند که می توانند به تعداد بالا استخدام کنند و صادرات بزرگ داشته باشند و قیمت تمام شده را بیاورند پایین. آنها می توانند فناوری روز و بزرگ بگیرند. چنین کاری از کوچک ها برنمی آید. کوچک ها باید راحت متولد بشوند و بتوانند بزرگ شوند مسیله ی اصلی این است. بار اصلی روی دوش بزرگ هاست منتها منظور از مردمی سازی این است که ورود به بازار آسان باشد و کوچک ها بتوانند بزرگ بشوند، بتوانند به بزرگ ها بفروشند و خودشان هم بزرگ بشوند رقیب بزرگ ها بشوند؛

و دولت چگونه می تواند نقش ایفا کند که در مقابل این مردمی سازی قرار نگیرد؟

اصلاً بازیگر اصلی مردمی سازی اقتصاد دولت است. دولت باید چند کار اصلی را انجام بدهد. اولاً هنر دولت این است که در سیاست گذاری کارآفرینی طوری محیط را مساعد بکند که کارآفرین های مستعد بالقوه بالفعل بشوند. تاسیس و رشد دادن بنگاه ها کار بخش خصوصی است کار دولت نیست.

دومین کاری که دولت و حکومت باید بکند و مجلس هم اینجا نقش ایفا می کند این است که شرکت های و بنگاه های شبه دولتی و نیمه دولتی نیمه خصوصی را از میدان بکشد بیرون. طبق اصل 44 دولت فقط وقتی باید وارد بشود که بخش خصوصی نخواهد و نتواند وارد بشود. جا هایی که از نظر امنیتی حساس است و بخش خصوصی نباید وارد بشود، مثل اکتشاف نفت یا مثلاً زیرساخت های مخابراتی کشور یا صنایع نظامی خاص. اما در بقیه جا ها دیگر بخش خصوصی باید وارد شود.

الان فعالیت اقتصادی در بعضی از حوزه ها به دلیل وجود بنگاه های شبه دولتی قفل شده. رهبر معظّم انقلاب هم چند بار به این مسیله اعترضا کرده اند. اینها باید از بازی خارج بشوند و بروند جا هایی متمرکز بشوند. اگر قرار است که فعال اقتصادی بشوند بروند جا هایی فعالیت بکنند که بخش خصوصی نمی رود. بروند مثلاً مکران را آباد کنند. اما جایی که بخش خصوصی داوطلب است دولتی که مطلقاً نباید بیاید، نیمه دولتی هم نباید بیاید.

امیدوارم امسال به احترام شعار سال و در جهت اجرای فرمایش رهبر انقلاب، مجلس بیاید قانون اجرای اصل 44 را اصلاح کند و رفتار قانون با بنگاه های نیمه دولتی و شبه دولتی ها را مثل دولتی بکند و آنها دیگر نتوانند بیایند رقیب بخش خصوصی بشوند.
 
از نقش بنگاه های بزرگ اقتصادی گفتید، نقش دولت را گفتید، ملاحظات شرکت های شبه خصوصی و نیمه دولتی هم گفتید. به نظر شما شرکت های خصوصی در راستای تحقق شعار سال و جهش تولید چگونه می توانند نقش ایفا کنند؟

کارآفرین واقعی از دولت رانت نمی خواهد. متاسفانه تصور اشتباهی در کشور ما در زمینه ی حمایت از تولید وجود دارد. مسیولان و بعضی از مردم و متاسفانه جریانات کارآفرینی هم حتی فکر می کنند که این حمایت از تولید یعنی دولت پول بدهد به تولیدکنندگان.

ما در مرکزمان مجوز ها را نسبتاً آسان کردیم، طرف مجوزش را گرفته می گوید خب زمینم کجاست، مغازه ام کجاست، وامم کجاست؟! می گوییم تو بخش خصوصی هستی خودت برو تامین مالی کن، خودت برو زمین بخر، خودت برو مغازه بزن این چه توقعی است دارند که دولت از بیت المال بکند از پول مدرسه و بیمارستان و دانشگاه بزند بدهد که بخش خصوصی برود کاسبی کند؟

این تصور اشتباه که حمایت از تولید یعنی وام دادن، زمین ارزان دادن، انرژی ارزان دادن را باید سعی کنیم امسال دیگر حذفش کنیم. اگر می خواهیم شعار سال محقق بشود، اگر می خواهیم آخر سال دیگر شرمنده نباشیم و سرمان را بالا بگیریم بگوییم که شعار سال امسال دیگر کامل محقق شد، باید مدل حمایت از تولید را عوض کنیم. کارآفرین خصوصی واقعی از دولت رانت نمی خواهد. چرا؟ چون مزیّت کارآفرین واقعی خلاقیتش است، نوآوری اش است. با نوآوری اش پول در می آورد. اگر دولت قرار باشد که پول بدهد، رانت بدهد به تولید به بهانه ی حمایت از تولید مزیّت کارآفرین واقعی از بین می رود.

وقتی دولت به اسم حمایت از تولید رانت توزیع می کند، چه کسی می رود جلوی صف؟ کارآفرین می رود؟ نه، چون کارآفرین مزیّتش این نیست. کارآفرین خلاق است به فکر خلاقیت و نوآوری است. کسی می رود از این وام های ارزان می گیرد که زبان بازتر است، می تواند برود سفارش بگیرد تلفن بزنند برایش تا وام حمایت از تولید بگیرد.

وام حمایت از تولید به روشی که تا حالا پرداخت می شده اشتباه است. این ریشه ی کارآفرینی در کشور را دارد می سوزاند. کارآفرین واقعی وام نمی خواهد. کارآفرین واقعی از دولت ثبات می خواهد، پیش بینی پذیری می خواهد. کارآفرین واقعی خودش هم تامین مالی بلد است، هم بلد است تحریم را دور بزند. کارآفرین واقعی می گوید که دولت تو برو قرارداد بلندمدت با کشور های دنیا ببند، برو با شریک های تجاری بالقوه بزرگ ما قرارداد تجارت آزاد ببند که من می روم آنجا راحت کالای ایرانی را بفروشم، می روم آنجا راحت پروژه بگیرم از کشور های دیگر. کارآفرین واقعی این است.

ما در دولت و مجلس باید مقرراتی را که مخلّ سرمایه گذاری است با جریت کنار بگذاریم. رهبر معظّم انقلاب سال 1384 سیاست های کلی اصل 44 را و سال 1385 قسمت دومش را ابلاغ کردند و خیلی ها می گفتند این انقلاب اقتصادی خواهد بود. اما این انقلاب محقق نشد. چرا؟ چون که قوانین و مقررات و رویه ها و ذهنیت ها با اصل 44 خودش را تطبیق نکرد به روز نشد. درنتیجه سیاست های کلی اصل 44 کامل اجرا نشد و همین الان روی زمین مانده است.

سیاست های کلی اصل 44 خیلی مظلوم است، چیزی که باید انقلاب اقتصادی ایجاد می کرد، باید در بازار ها را به روی مردم باز می کرد، باید کارآفرین را در کشور رشد می داد تا دریای فرصت های کشور با ظرفیت های فوق العاده ی انسانی، فوق العاده ی اقلیمی و حتی پولی را استفاده کند، به نتیجه نرسید. حالا سرمایه ها را صرف چه می کنند؟ صرف ماشین و خانه و ملک و طلا. چرا؟ چون که سیاست های کلی اصل 44 خوب فهم نشد و خوب اجرا نشد. چون بقیه ی بازیگر های اصلی به خصوص قوانین و مقررات که باید با سیاست های کلی اصل 44 خودشان را تطبیق می دادند تطبیق ندادند.

امسال باید این کار زمین مانده را انجام دهیم. البته از پارسال شروع کردیم مستحضر هستید همین ماده ی هفتم قانون اجرای سیاست های کلی اصل 44 در راستای مردمی سازی می گوید در های بازار را به روی بازار باز کنید. این کار به همت دولت از دوسال قبل شروع شد. بقیه ی احکام قانون اصلی 44 هم و سیاست های کلی اصل 44 هم ان شاءالله باید باز کنیم تا به هدف شعار امسال برسیم. واقعاً جهش کند و واقعاً اقتصاد مردمی بشود.                

رسانه KHAMENEI.IR فراخوانی برای جمع آوری نظرات و ایده های مردم در راستای تحقق شعار سال و مشارکت مردم در جهش تولید راه اندازی کرده است. شما اگر قرار بود در این فراخوان شرکت کنیده چه ایده ای را مطرح می کردید؟

یکی از مهم ترین کار ها برای اینکه شعار سال محقق بشود مقررات زدایی است. اتفاقاً مردم هم می توانند در آن کمک کنند. ساده ترین کاری که می توانند بکنند بروند یک جایی شاگرد کاسب بشوند و کاسبی را یاد بگیرند و شروع کنند. مثلاً بروند جایی که قانوناً شهرداری اختصاص داده، دست فروشی کنند. یک چیز ارزانی را نسیه بخرد و دست فروشی کند ببیند چقدر مقررات برایش مزاحمت ایجاد می کند. برود یک جایی یک شغل خانگی داشته باشد، یک غذایی بپزد به یک جایی بفروشد، ببیند چقدر اذیّتش می کنند. این اذیت های قانونی و رویه ای را باید تلاش کنیم که حذف کنیم. نهضت مقررات زدایی که می گویم همین است.