روزی روزگاری اصغر فرهادی

اصغر فرهاد گفته که به دلیل سانسور، دیگر در ایران فیلم نخواهد ساخت. این خبر غم انگیز بیش از آن که تصمیم فرهادی باشد به نظرم یک اجبار است. سال گذشته، چند ماه پس از شکایت آزاده مسیح زاده از اصغر فرهادی با اتهام برداشت او از مستندش در فیلم «قهرمان»، سکوت فرهادی و شکایت متقابل وکیلش از خانم مسیح زاده، همراه با اعتراض هایی از سوی افکار عمومی بابت لحن و ادبیات او در حرف هایی که در جشنوارۀ کن زده بود، فضایی به شدت پرتنش و غبارآلود علیه فرهادی در ایران ساخت.

آفتاب نیوز :

هوشنگ گلمکانی، روزنامه نگار، مترجم و کارگردان سینما در فیلم امروز نوشت: در گرماگرم همان بحث ها، خبرنگار یکی از سایت ها مصاحبۀ مفصلی با من کرد که این تیتر برایش انتخاب شده بود: «فرهادی در ایران تمام شده است.» و اگر متن مصاحبه خوانده می شد، توضیح داده بودم با این شرایط، اصغر فرهادی دیگر امکان فیلم ساختن در ایران ندارد.

 آن مصاحبه که سعی کرده بودم در آن منصف و بی طرف باشم، حاوی این دریغ و حسرت هم بود که وضعیتی پیش آمده تا ابر و ماه و خورشید و فلک (برخی آگاهانه و برخی تقدیری) در کار باشند تا فیلم ساز درخشان و بااستعداد ما از سرزمین خود رانده شود. جدا از خطا های کوچک خود او در آن غایله که منجر به چنین ضایعه بزرگی شد، این ماجرا تمثیلی از واقعیتی است که مجموعۀ شرایط (که شرح جزییاتش بسیار مفصل است) تاب تحمل آدم هایی در اندازه های او را ندارد.

ساعتی پس از انتشار آن مصاحبه در فضای مجازی، فرهادی پیامی گلایه آمیز و کنایی از آن سوی آب ها برایم فرستاد با این مضمون که «تمام شدن یک هنرمند در سرزمینش را تاریخ مشخص می کند، نه منتقدان.» یک همچو چیزی. حدس زدم که فقط تیتر مصاحبه را دیده. در جواب نوشتم: «مصاحبه را خوانده ای؟» ساعتی بعد، این بار تماس گرفت و گفت کسی فقط تیتر مصاحبه را برایش فرستاده و بعد که خود مصاحبه را خوانده متوجه منظورم شده. آن روز و روز بعد چند مکالمۀ نسبتا طولانی داشتیم. توضیحاتی دربارۀ ماجرا داد که هرچند برخی از جزییاتش روشنگر بود، اما مجموعه اش برای توجیه ارتکاب آن اشتباه کوچک متقاعدم نکرد؛ این که دادن حقی هرچند اندک به خانم مسیح زاده می توانست از چنین بهمن عظیمی جلوگیری کند. قرار گذاشتیم در گفت وگویی برای انتشار، او که در تمام آن مدت سکوت کرده بود حرف هایش را بزند، اما بعد انگار از این تصمیم منصرف شد.

فارغ از رای دادگاه بدوی (دادگاه تجدید نظر رای داد؟)، گزارش بی سابقه و خیلی مفصل مجلۀ «نیویورکر» موضوع فرهادی را وارد فاز دیگری کرد و حالا به نظرم می رسید که اعتبار بین المللی او هم در مخاطره قرار گرفته است. تحلیل پارسالم که «فرهادی در ایران تمام شده» طبعا یک پیش گویی بود که حالا فرهادی خودش آن را تبدیل به خبر کرده است. متاسفم که پیش گویی ام درست بود. حالا باید خیال خیلی ها راحت شده باشد. پیش بینی دیگرم (که امیدوارم این بار اشتباه باشد) این است که او اعتبار گذشته اش را در غربت نخواهد داشت. دریغ و افسوس. متاسفانه شاید بعد از این در یاد کردن از او بگوییم: روزی روزگاری اصغر فرهادی…