آلزایمر، ضعف حافظه و زوال عقل چه تفاوتی با هم دارند؟

آفتاب نیوز :

اما چگونه می توانیم بگوییم این فراموشی های ناامیدکننده، بازتاب زوال شناختی ناشی از سن هستند یا علایم اولیه زوال عقل قریب الوقوع یا صرفاً یک مرحله گذرا که از آن بهبود خواهیم یافت؟ آیا ممکن است فراموشی عادی باشد؟

شنیدن سخنان ریچارد رِستاک 82 ساله، متخصص مغز و اعصاب که کتاب جدیدش «چگونه از زوال عقل پیشگیری کنیم: راهنمای سلامت بلندمدت مغز» است، مایه اطمینان خاطر است.

او می گوید یک دلیل روزمره برای از دست دادن حافظه وجود دارد: «در تمام طول زندگی، استرس موجب کاهش عملکرد طبیعی مغز می شود: شما با حافظه مشکل دارید. شما نمی توانید نام ها را بیاد بیاورید.» 

البته، اجتناب کامل از مسایل استرس زا غیرممکن است، اما یکی از این مسایل که می توانید قید آن را بزنید، نگرانیِ دچار شدن به آلزایمر بخاطر فراموشی های جزیی است: «مثلآً هستند کسانی که از مراکز خرید بیرون می آیند و به یاد نمی آورند ماشین را کجا پارک کردند. خب، این فراموشی عادی است.» 

رستاک می گوید نسخه نگران کننده تر داستان این است: «اگر از مرکز خرید بیرون بیایید و به یاد نیاورید با ماشین خودتان آمدید، اتوبوس سوار شدید یا کسی شما را رساند.»

خود رستاک به روشنی از نظر ذهنی هنوز هشیار است: او علاوه بر نوشتن کتاب، استاد بالینی دانشگاه جورج واشنگتن در واشنگتن دی سی است. اما با آرامش، کاهش خفیف توانایی های خود را که ناشی از افزایش سن است، می پذیرد. او بیاد می آورد سال ها پیش در یک مهمانی شام کتاب گردی به ده ها نفر معرفی شده است: «در به خاطر سپردن نام ها اصلاً مشکلی نداشتم. اما مطمین نیستم هنوز هم همان توانایی را دارم.»

در هر صورت، مشکل بیاد آوردن نام ها به راحتی قابل درمان است: «حافظه بر اساس تصاویر است، نه کلمات. بنابراین وقتی نام کسی (مثلا اِمی فلمینگ) را می شنوم، تصویری از او را در شعله های آتش (به انگلیسی فلِیمینگ) تجسم می کنم، بنابراین وقتی دوباره او را ببینم، نامش را بیاد می آورم.»

حافظه نیز بیشتر درباره توجه کردن است تا کمبودهای شناختی. برگردیم به قیاس مرکز خرید رستاک! او می گوید اگر هنگام ورود به مرکز خرید، چیز جالب تری از مختصات پارک خودرو در ذهن خود داشته باشید، به منطقه به ظاهر بی اهمیت پارک خودرو توجه نمی کنید و در نتیجه حافظه تان را درگیر بیاد آوردن آن نمی کنید. توجه به چیزهایی که ما را هیجان زده نمی کنند بسیار سخت تر است. 

لیندا کلر، استاد روانشناسی بالینی پیری و زوال عقل در دانشگاه اکستر، می گوید که نشانه های حافظه ضعیف شده با زوال عقل بسیار متمایز هستند: «یک شکاف واقعی در جایی وجود دارد که نباید وجود داشته باشد.

تجربه خودم از این موضوع زمانی بود که به مادرم گفتم می خواهم یک حرکت بزرگ از کمبریج به شمال ولز انجام دهم و خانه ای پیدا کرده ام. صبح روز بعد، او هیچ یک از حرف های مرا به یاد نمی آورد. آن موقع مطمین شدم این فقط یک فراموشی عادی نیست.»

کلر مثال دیگری را بیاد می آورد، مردی که سوار ماشین شده بود و نمی توانست به خاطر بیاورد فرمان برای چه کاریست. همین نشانه هاست که شما را وادار می کند به متخصص مراجعه کنید.

اما کلر اذعان می کند ترسیم نشانگرهای دقیق دشوار است، چون شرایطی غیر از زوال عقل هم می تواند موجب وقفه های لحظه ای چشمگیر شود، مثلاً عفونت های دستگاه ادراری، عدم تعادل هورمونی، سکته های کوتاه، افسردگی و اضطراب.

اگر دچار لغزش شدید حافظه یا تغییرات شناختی شوید که برای شما عادی نیستند، باید به پزشک متخصص مراجعه کنید. کلر می گوید: «ما در تلاشیم که افراد را تشویق کنیم به محض مشاهده تغییر در عملکردشان، به پزشک مراجعه کنند.» دلیلش تا حدی این است که سایر مشکلات سلامتی که موجب علایم شناختی می شوند، مانند بیماری قلبی عروقی که بر جریان خون به مغز تاثیر می گذارد، شناسایی شوند و دلیل دیگرش این است که داروها در صورت مصرف زودهنگام می توانند به کند کردن پیشرفت زوال عقل کمک کنند.

اما بیایید یک گام به عقب برگردیم: اگر می ترسید چون سن تان بالا رفته و نمی توانید بازیگر فیلمی را که اخیراً دیده اید نام ببرید، ارزش دارد این انرژی ذهنی را به سمت یک کار مثبت سوق دهید. مثلاً روش های جدید مدیریت استرس را یاد بگیرید. رستاک می گوید: «سعی کنید استرس تان را کاهش دهید تا عملکرد شناختی تان بهبود یابد.»

کلر پیشنهاد می کند با تمرکز روی خود-مراقبتی، چرخه معیوب استرس در مورد سلامت تان را بشکنید: «همیشه آسان نیست. مسیولیت ها از بین نمی روند. اما آیا راهی وجود دارد که بتوانید کمی بیشتر بخوابید یا اینکه کسی به شما یکی دو ساعت استراحت بدهد تا کاری را که دوست دارید انجام دهید؟»

از سوی دیگر، داشتن شغلی که ذهن شما را درگیر کند مفید است چون مغز را چابک و قوی نگه می دارد و احتمال ابتلا به زوال عقل را کاهش میدهد. کلر می گوید: «هر کاری که فرد بتواند برای تحریک عملکرد ذهنی خود انجام دهد، خوب است. ما معتقدیم فعالیت های ذهنی پیچیده، محافظت کننده هستند.»

معنایش این نیست که یک شغل چالش برانگیز ذهنی، پیش نیاز سلامت مغز است. عبارت کلیدی رستاک برای مقابله با زوال عقل «ذخیره شناختی» است، چیزی است که می توانید مثل یک عضله آن را بسازید. او می گوید: «مغز در طول عمر بسیار انعطاف پذیر باقی می ماند و ذخیره شناختی را می توان از دوران کودکی و در هر زمان در طول 70 سال آینده تقویت کرد.»

به چالش کشیدن مغز لزوما از زوال عقل جلوگیری نمی کند، اما در صورت ابتلا به این بیماری، می تواند مدت طولانی تری شما را فعال نگه دارد. توصیه اصلی رستاک اینست که چیزی را پیدا کنید که «از ته دل برایتان جالب باشد» و مثل یک «وسواس باشکوه» در آن افراط کنید: چیزی که به خاطرش کتاب بخوانید یا فیلم ببنید، این راهیست که ذهن فعال می ماند. »

او می گوید انجام کارهای جدید، راهی برای تشکیل شبکه های جدید در مغز است، مثلاً یادگیری زبان های جدید یا مهارت های موسیقی. به همین دلیل است که خودتان باید از فناوری های جدید استفاده کنید و آن ها را یاد بگیرید، به جای اینکه اجازه دهید دیگران آن را برای شما انجام دهند.

خواندن رمان یکی دیگر از حرکت های مفید برای ذخیره سازی شناختی است. رستاک می گوید: «خواندن رمان از نظر عملکرد شناختی بسیار سخت تر از یک کتاب غیرداستانی است.

چون کتاب غیرداستانی طوریست که هر فصلی را که دلتان بخواهد باز می کنید و می خوانید. اما نمی توانید این کار را با رمان انجام دهید. وقتی رمان می خوانید باید داستان، تمام شخصیت ها و معانی پنهان داستان را تا جایی که خوانده اید به خاطر بسپارید و از تخیل تان استفاده کنید.

رمان ها و پازل ها به حافظه کاری نیاز دارند: «حافظه کاری با ضریب هوشی مرتبط است. اگر حافظه کاری شما قوی باشد، اصلا به زوال عقل دچار نمی شوید.»

تعریف پزشکی زوال عقل، از دست دادن حافظه، زبان، حل مسیله و سایر توانایی های شناختی است که برای تاثیر گذاشتن بر زندگی روزمره به اندازه کافی شدید هستند. رستاک می گوید: «بنابراین اگر به اندازه کافی برای یادگیری و نام بردن حافظه فعال دارید، مثلاً، می توانید تمام نخست وزیران را از جنگ جهانی دوم نام ببرید، می توان قاطعانه گفت زوال عقل ندارید. اگر سیاست را دنبال نمی کنید، فهرست کردن اعضای تیم فوتبال مورد علاقه تان بر اساس موقعیت یا بر اساس حروف الفبا هم تمرین خوبی است.»

در کنار کاهش استرس و چابک نگهداشتن ذهنی، «خواب» به ویژه چرت زدن، دوست حافظه است: «مطالعات آزمایشگاهی تایید می کند که چرت زدن اطلاعات تازه آموخته شده را تقویت می کند. وقتی برای اولین بار چیزی یاد می گیریم، آن دانش به هیپوکامپ می رود، ناحیه ای از مغز که مسیول شکل گیری اولیه حافظه است. وقتی چرت می زنیم، فعالیت هیپوکامپ با الگوی فعالیتی مطابقت پیدا میکند که هنگام یادگیری اطلاعات جدید شکل گرفته است. به این کار بازپخش عصبی می گویند.»

مشکلات خواب اغلب با افزایش سن افزایش می یابند: «چرت روزانه می تواند برای تنظیم خواب شبانه شما مفید باشد.»

هیچ یک از این توصیه ها با ضمانت همراه نیست: «شما نمی توانید شخص خاصی را انتخاب کنید و بر اساس سبک زندگی اش پیش بینی کنید آیا به آلزایمر مبتلا خواهد شد یا خیر. درصد بالایی از این بیماری ژنتیکی است، اما این توصیه ها، احتمال ابتلا را کاهش می دهند.» توصیه دیگر، پرهیز از افراط در نوشیدن الکل است. آن را با عادات دیگر از جمله ورزش منظم و رعایت یک رژیم غذایی سالم جایگزین کنید. توصیه دیگر، مراقبت از سلامت قلب و عروق و شنوایی و معاشرت تا جای ممکن است.

خوشبختانه، همانطور که برای تقویت ذخیره شناختی هرگز دیر نیست، برای تقویت سلامت سیستمی هم هرگز دیر نیست: «ایجاد تغییراتی که به نفع سلامتی شما باشد، در هر مرحله، تاثیرگذار است. حتی اگر زمان بازنشستگی شروع به ورزش کنید، باز هم خالی از فایده نیست.» 

تمرین هایی برای کمک به ایجاد ذخیره شناختی

– تمام نخست وزیران کشورتان را از یک تاریخ معین درگذشته تا به امروز نام ببرید. سپس این کار را برعکس (از حال به گذشته) انجام دهید، سپس آن ها را یک بار به ترتیب حروف الفبا مرتب کنید و بار دیگر بر اساس حزب سیاسی جدا کنید. 

– اگر سیاست را دنبال نمی کنید، همه بازیکنان تیم فوتبال مورد علاقه تان را بر اساس موقعیت بازی آن ها یا بر اساس حروف الفبا فهرست کنید. 

– بدون اینکه به فهرست خریدتان نگاه کنید، به مرکز خرید بروید. 

– هر روز یک واژه جدید یاد بگیرید.

رستاک می گوید انجام هر کاری که به شما کمک کند یا شما را وادار کند بخش هایی از اطلاعات را در ذهنتان جابه جا کنید، مفید است.